Hướng tới sự hài hòa các mối quan hệ và chọn lọc kinh nghiệm quốc tế

Trước đó, tại các cuộc họp, hội thảo từ các cơ quan liên quan, đã có nhiều ý kiến từ các chuyên gia, đại biểu Quốc hội (ĐBQH), đại diện các Bộ ban ngành cùng phân tích, mổ xẻ định hướng của Chính phủ đối với vấn đề này. Trong đó, quan điểm xem việc đưa thuốc lá mới vào quản lý, gián tiếp bảo vệ mọi đối tượng, bao gồm cả người hút thuốc và giới trẻ, thông qua hàng rào pháp lý cũng là hướng tiếp cận được quan tâm.

Cần tôn trọng kinh tế thị trường

Năm 2023, tại tọa đàm “Thực trạng thuốc lá mới và giải pháp bảo vệ sức khỏe cộng đồng”, TS Nguyễn Đức Kiên, nguyên Phó Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế của Quốc hội, nguyên Tổ trưởng Tổ tư vấn kinh tế của Thủ tướng đã nêu 4 vấn đề liên quan đến quản lý thuốc lá mới, bao gồm: Xác định quyền hạn các cơ quan Nhà nước trong việc kiểm soát thuốc lá mới; Tôn trọng các quy tắc của nền kinh tế thị trường; Thay đổi nhận thức về thuốc lá mới và bảo vệ hài hòa lợi ích của Nhà nước, người tiêu dùng và doanh nghiệp.

“Hiện chúng ta chỉ mới tiếp cận vấn đề này theo hướng bảo vệ sức khỏe cho người tiêu dùng, chưa quan tâm đầy đủ đến vấn đề thị trường”, ông Kiên nhấn mạnh.

TS Nguyễn Đức Kiên, nguyên Phó Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế của Quốc hội, nguyên Tổ trưởng Tổ tư vấn kinh tế của Thủ tướng

Ông Kiên cũng khẳng định, hướng tiếp cận đối với TLĐT, TLLN cần hài hòa thay vì tuyệt đối hay lý thuyết hóa thì sẽ khó triển khai trong thực tiễn. Tinh thần của Chính phủ là tôn trọng thực tế khách quan, có những biện pháp đồng bộ về việc đảm bảo người tiêu dùng được tiếp cận với sản phẩm có chất lượng, đảm bảo không thất thu ngân sách Nhà nước; đồng thời có giải pháp quản lý giá để thuốc lá mới không tạo thành một mặt hàng siêu lợi nhuận và bao trùm tất cả là bảo vệ sức khỏe người dân, đặc biệt là thế hệ trẻ.

Nói về chiến lược quốc gia về phòng, chống tác hại của thuốc lá đến năm 2030 của Chính phủ, ông Kiên cho biết, chiến lược đã cân nhắc tương đối toàn diện, hướng tới sự hài hòa các mối quan hệ và chọn lọc kinh nghiệm quốc tế.

“Tuy vậy, hiện các cơ quan tham mưu cho Chính phủ còn đang lúng túng ở những nghiên cứu của các cơ quan khoa học, là chưa làm hết được chức năng của mình để tham mưu chính sách cho Chính phủ. Chẳng hạn, Bộ Y tế đã nghiên cứu kỹ hoặc tận dụng các nghiên cứu quốc tế về thuốc lá mới hay chưa?”, ông Kiên nhận xét.

Tại Phiên giải trình ngày 4/5/2024, cùng đề cập đến vấn đề đánh giá tác động của TLĐT, TLLN, ông Tạ Văn Hạ, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa Giáo dục của Quốc hội cho rằng: “Việc cấm liên quan đến vấn đề quyền con người, kinh doanh nên phải dùng luật và rất thận trọng. Do vậy, cơ quan quản lý Nhà nước về phòng chống tác hại của thuốc lá cần có nghiên cứu, đánh giá tác động rất kỹ càng, thực sự thuyết phục”.

Quản lý cũng là gián tiếp bảo vệ người hút thuốc và cộng đồng

Theo ĐBQH Phạm Khánh Phong Lan, Giám đốc Sở An toàn thực phẩm Thành phố Hồ Chí Minh, Phó Chủ tịch hội Dược học Việt Nam tại tọa đàm “Thuốc lá thế hệ mới: Đủ điều kiện để quản lý ngay theo luật hiện hành” năm 2023, cần quy định quản lý rõ ràng đối với thuốc lá mới nhằm bảo vệ quyền lợi của người tiêu dùng, gián tiếp giảm thiểu tác hại của thuốc lá với cộng đồng.

Cuộc họp toàn cầu về kiểm soát thuốc lá (COP) lần thứ 10

Bà Lan cho biết, nếu đã gọi là thuốc lá thì dù truyền thống hay thế hệ mới cũng đều cần được phòng, chống tác hại. Đối người tiêu dùng, cần bắt đầu bằng việc nâng cao nhận thức, giúp họ nhận biết tác hại. Khi biết là có hại nhưng họ vẫn chọn sử dụng thì đó là quyền tự do cá nhân và quyền tiếp cận thuốc lá là quyền hợp pháp. Do vậy, bà Lan đề nghị các nhà quản lý có thể gián tiếp bảo vệ người tiêu dùng là thông qua việc bảo vệ nguồn hàng chính thức, không nhập lậu, không hàng giả, hàng nhái. Chính vì thế, sản phẩm thuốc lá nào cũng cần được kiểm soát và có luật quản lý cụ thể, hài hòa quyền lợi giữa người tiêu dùng và các bên liên quan.

Thực tiễn hiện nay cho thấy, vấn đề về ảnh hưởng của TLĐT, TLLN lên xã hội thực chất là do thị trường chợ đen với các sản phẩm kém chất lượng và đặc biệt bị trục lợi bởi các đối tượng kinh doanh phi pháp. Do vậy, đến nay chỉ có thể kết luận các sản phẩm TLĐT gây ra hệ lụy hiện nay thực tế là nguồn hàng phi pháp và vẫn chưa có kết luận tương tự nào đối với các sản phẩm đã thông qua kiểm nghiệm khoa học, được cấp phép từ các nước trên toàn cầu.

Đầu năm 2024, tại cuộc họp toàn cầu về kiểm soát thuốc lá (COP) lần thứ 10, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đã công bố báo cáo toàn diện về nghiên cứu và bằng chứng về các sản phẩm thuốc lá mới, cụ thể là TLLN. Theo báo cáo, trong 195 quốc gia và vùng lãnh thổ, có 69 quốc gia quy định cụ thể về TLLN dưới dạng cụ thể (thuốc lá thông thường, thuốc lá thế hệ mới, thuốc lá không khói) hay các dạng khác. Có 86 quốc gia khác ngầm quản lý TLLN theo quy định về thuốc lá điếu truyền thống.

Báo cáo của WHO đồng thời chỉ ra rằng có đến 175 quốc gia và vùng lãnh thổ không cấm kinh doanh mặt hàng TLLN, trong đó, các quốc gia này quản lý TLLN bằng nhiều hình thức như: Cấm dùng TLLN tại những nơi cấm hút thuốc lá điếu, yêu cầu dán nhãn cảnh báo sức khỏe, hay áp dụng các yêu cầu về quảng cáo, khuyến mại, tài trợ tương tự như thuốc lá điếu truyền thống.

Mặt khác, chuyên gia cũng cho rằng, trong chiến lược kiểm soát thuốc lá mới, bên cạnh giới trẻ còn có người hút thuốc. Hiện dù các sản phẩm này có bị cấm hay không thì đến nay thị trường đã hình thành, chứng tỏ nhu cầu của người hút thuốc là điều không thể phủ nhận.