Làng lụa Vạn Phúc lưu truyền thương hiệu “Đệ nhất tinh xảo”

Cổng làng lụa Vạn Phúc

Hơn 1.000 năm thăng trầm “Long gấm tiến vua”

Ngôi làng cổ thanh bình, rực rỡ sắc màu của những tấm lụa được bày bán trong các cửa tiệm san sát nhau, Vạn Phúc luôn mở cửa chào đón khách du lịch. Họ đến đây vì yêu mến, muốn chiêm ngưỡng những sản phẩm được làm từ lụa Hà Đông mà từ lâu đã đi vào thi ca như một biểu tượng của nét đẹp văn hóa. Đứng trước khung cảnh nên thơ ấy, ít ai biết rằng, để có thể duy trì và phát triển, những người giữ lửa nghề dệt của làng Vạn Phúc đã phải trải qua rất nhiều khó khăn, thử thách.

Để tìm hiểu lịch sử của làng nghề, chúng tôi ghé thăm xưởng dệt của nghệ nhân Phạm Khắc Hà - Chủ tịch Hội làng nghề dệt lụa Vạn Phúc (Hà Đông, Hà Nội). Bên cạnh những âm thanh lách cách nhịp nhàng của máy dệt, ông Hà bồi hồi kể lại: “Cách đây hơn 1.000 năm, người dân ở ngôi làng ven sông Nhuệ thanh bình đã trồng dâu, nuôi tằm, dệt lụa. Lụa gấm Vạn Phúc được sử dụng để may long bào, quốc phục triều đình trong các triều đại phong kiến Việt Nam.

Từ năm 1931, lụa Vạn Phúc đã được giới thiệu tại các hội chợ ở Pháp và được người Pháp đánh giá là sản phẩm “Đệ nhất tinh xảo” của vùng Đông Dương. Khoảng những năm 1958 - 1988, hầu hết sản phẩm lụa Vạn Phúc được xuất sang các nước Đông Âu và sau này mở rộng tới nhiều quốc gia trên thế giới”.

Lụa Vạn Phúc - “Long gấm tiến vua”

Lụa Vạn Phúc nổi tiếng bởi độ tinh xảo, vẻ đẹp đặc biệt với rất nhiều mẫu: Gấm, vóc, vân, the, lĩnh, sa, đũi... Trong đó, nổi tiếng nhất là lụa vân với hàng chục mẫu khác nhau. Đây là loại lụa mà hoa văn được dệt nổi chìm trên mặt lụa mượt, có đặc điểm ấm vào mùa đông, mát vào mùa hè.

Vang bóng một thời nhưng vào những năm đầu của thập niên 90, làng lụa Vạn Phúc bắt đầu rơi vào thoái trào khi kinh tế tập thể không theo kịp xu hướng phát triển của xã hội. Nguồn thu nhập quá bấp bênh khiến nhiều người trong làng đã bỏ nghề dệt lụa. Thời gian đó vẫn có những nghệ nhân “cố sống, cố chết với nghề” khi bỏ nhiều vốn liếng đầu tư máy dệt bằng động cơ để phát triển kinh tế gia đình.

Quá trình đô thị hóa cũng khiến quỹ đất để trồng dâu không còn nhiều dẫn đến khan hiếm trầm trọng nguồn nguyên liệu làm tơ. Khó khăn chồng chất khó khăn, một số thương nhân còn nhập lụa Trung Quốc về gắn mác lụa Hà Đông để bán ra thị trường đã ảnh hưởng đến danh tiếng truyền thống của lụa Vạn Phúc.

Những sản phẩm từ lụa Vạn Phúc

Nỗ lực bảo vệ thương hiệu

Dành nhiều tâm huyết, tình cảm cho nghề dệt truyền thống của cha ông để lại nhưng những khó khăn liên tiếp đã khiến nhiều nghệ nhân băn khoăn, trắc trở với nghề. Việc phải cạnh tranh với nhiều sản phẩm trôi nổi, giá thành rẻ trong khi nguồn nguyên liệu và nhân lực tay nghề cao ngày càng ít, đồng thời thế hệ kế cận không còn nhiều người mặn mà với nghề đã khiến nghề dệt lụa Vạn Phúc bị mai một dần. Trắc trở là vậy nhưng ông Hà cùng những nghệ nhân trong làng vẫn luôn không ngừng tìm ra những đường hướng mới để phát triển.

Nghệ nhân Phạm Khắc Hà

Về vấn đề giải quyết thiếu hụt nguồn nguyên liệu chất lượng, được sự cho phép của Quận ủy Hà Đông, các nghệ nhân làng lụa đã cất công vào tận các nhà máy sản xuất tơ đạt tiêu chuẩn quốc tế ở TP Bảo Lộc (Lâm Đồng) để ký kết hợp đồng cung cấp tơ dệt dài hạn. Nguồn nguyên liệu tốt cộng với những kỹ thuật nhuộm, dệt thượng thừa của các nghệ nhân khiến Vạn Phúc tiếp tục vươn lên với những sản phẩm bền đẹp, đa dạng, đáp ứng nhu cầu khách hàng ngày càng khó tính.

Tấm lụa có dòng chữ “Lụa Hà Đông”

Để thương hiệu sản phẩm không bị lẫn với hàng nhái, hàng giả, Ban Chấp hành Hội làng nghề Vạn Phúc đã tập huấn và quán triệt các hộ sản xuất dệt hoa văn có tên thương hiệu “Lụa Hà Đông” và tên của chính các hộ ở mép sản phẩm bằng kỹ thuật dệt đặc biệt. “Sau nhiều lần đưa lụa Vạn Phúc tham gia các hội chợ có quy mô lớn để khẳng định chất lượng, rất nhiều khách hàng từ bốn phương đã biết đến và tìm mua những tấm lụa có dòng chữ “Lụa Hà Đông” được dệt nổi ở mép vải. Những tấm lụa ấy, họ chỉ có thể tìm thấy duy nhất ở đây”, ông Phạm Khắc Hà chia sẻ.

nghệ nhân Phạm Khắc Hà - Chủ tịch Hội làng nghề dệt lụa Vạn Phúc giới thiệu sản phẩm lụa tiến vua