Cột cờ Hà Nội – biểu tượng của Thủ đô

Những người đang sống ở Hà Nội dù đã rất quen với hình ảnh Cột cờ Hà Nội nhưng mỗi lần chạy xe trên đường Hoàng Diệu, Điện Biên Phủ ngước mắt lên thấy cột cờ lại thấy trong lòng dâng lên một niềm yêu mến, tự hào. Với khách du lịch, đặc biệt là những người khách nước ngoài, thăm Bảo tàng Lịch sử, đây cũng là một trong những điểm đến được họ đặc biệt ưa thích. Có chuyện kể rằng, Tổng thống Venezuela - ông Hugo Chavez trong một lần đến Hà Nội khi đi qua Cột cờ bỗng yêu cầu dừng xe và ngỏ ý muốn vào thăm. Vị tổng thống đã trèo lên tận đỉnh và rất cảm kích trước công trình đặc biệt này.

Cột cờ hay còn gọi là kì đài (kì là cờ, đài là nhà làm cao để có thể nhìn xa, nhìn rộng được). Công trình này được xây dựng trên phần đất phía nam của Hoàng thành Thăng Long, từ 1805 đến năm 1812 thì hoàn thành. Mặc dù chính quyền đô hộ Pháp tiến hành phá hủy nhiều công trình kiến trúc thuộc khu vực thành Hà Nội trong những năm 1894 - 1897 nhưng may mắn thay, Cột cờ Hà Nội vẫn còn nguyên vẹn. Đến nay, đây là công trình còn nguyên vẹn và hoành tráng nhất trong quần thể di tích Hoàng thành Thăng Long.

Cột cờ Hà Nội xưa

Vào thời nhà Nguyễn, Cột cờ Hà Nội còn có chức năng là vọng canh. Từ trên đỉnh của kì đài có thể quan sát cả một vùng khá rộng trong và ngoài khu thành cổ.

Quân Pháp xâm lược Việt Nam, chiếm Hà Nội. Mới đầu họ định phá cột cờ. Tuy nhiên, họ đã quyết định biến nơi đây thành đài xem đua ngựa. Sau đó quân Pháp biến công trình này trở thành đài quan sát. Trong giai đoạn này, quân Pháp đã cho dựng doanh trại đóng quân bán kiên cố trên các vòng thành của Cột cờ để đóng quân.

Sau này trong cuộc chiến tranh phá hoại của quân đội Mỹ, Cột cờ Hà Nội trở thành đài quan sát của bộ đội phòng không Hà Nội. Lí do khiến Cột cờ được chọn làm đài quan sát là bởi từ trên đỉnh, chúng ta có thể nhìn thấy cả Hà Nội và vùng ngoại ô.

Cột cờ Hà Nội ngày nay

Năm 1945, sau khi Cách mạng Tháng Tám thành công, lá cờ đỏ sao vàng lần đầu tiên được cắm trên đỉnh Cột cờ Hà Nội. Đến năm 1954, chiến tranh chống Pháp hoàn toàn thắng lợi, một lần nữa lá quốc kì của Việt Nam lại tung bay trên đỉnh kỳ đài lịch sử.

Về mặt kiến trúc, Cột cờ gồm những khối lăng trụ xếp chồng nhau, cao thót dần từ dưới lên trên. Bố cục cân đối ấy đã tạo lên những đường nét thẳng, khoẻ khoắn, vững vàng. Đứng dưới chân Cột cờ ngước lên ta cảm nhận được sự hài hoà, thanh thoát giữa các tam cấp, thân cột và vọng canh.

Cột cờ Hà Nội cao hơn 33m. Tính cả trụ treo cờ thì cao hơn 41m, gồm ba tầng đế và một thân cột. Các tầng đế hình chóp vuông cụt, nhỏ dần, chồng lên nhau, xung quanh xây ốp gạch. Theo đó, tầng một mỗi chiều 42,5m, cao 3m, có 2 thang gạch dẫn lên; tầng hai mỗi chiều 27m, cao 3,7m có 4 cửa; tầng ba mỗi chiều 13m, cao 5m; cũng có 4 cửa theo hướng Đông, Tây, Nam, Bắc. Trừ cửa hướng Bắc, các cửa khác đều có tên riêng. Cửa hướng Đông trên có đắp hai chữ "Nghênh húc" (đón ánh nắng ban mai), cửa hướng Tây với "Hồi quang" (ánh sáng phản chiếu), cửa Nam với "Hướng minh" (hướng về ánh sáng).

Ở cửa hướng Bắc được bố trí 2 cầu thang lên sân thượng phía bên phải và trái, mỗi cầu thang gồm 14 bậc, có tay vịn bằng sắt. Sân thượng được bao quanh bằng lan can gỗ cùng với tường hoa trổ những hình lục giác có hình vuông ở giữa, được đan lồng với nhau trông tựa hình mạng nhện.

Thân cột cờ hình trụ 8 cạnh, thon dần lên trên, cao 18,2m, mỗi cạnh đáy chừng 2m. Trong thân có cầu thang 54 bậc xây xoáy trôn ốc lên tới đỉnh. Toàn thể được soi sáng bằng 39 lỗ hình hoa thị và 6 lỗ hình dẻ quạt. Những lỗ này được đặt dọc các mặt, mỗi mặt có từ 4 đến 5 lỗ. Nhờ có các lỗ thông hơi chạy xung quanh thân cột nên ánh sáng tự nhiên và không khí lúc nào cũng được thông thoáng. Đỉnh Cột cờ (Vọng canh) được cấu tạo thành một lầu hình bát giác, cao 3,3m, có 8 cửa sổ tương ứng 8 mặt, có thể đủ cho 5 - 6 người đứng quan sát. Giữa lầu là một trụ tròn, đường kính 0,4m, cao đến đỉnh lầu, là chỗ để cắm cán cờ (cao 8m). Phần mái giống như hình nón đội, xương mái làm bằng bê tông cốt thép, lợp ngói và giữa đỉnh mái có cột sắt cùng với ròng rọc để treo cờ. Tuy nhiên, không phải bất cứ thời điểm nào du khách cũng may mắn được lên đỉnh cột cờ. Chỉ vào dịp đặc biệt trong năm Bảo tàng mới mở cửa, và khi đó, khách phải xếp hàng.

Cột cờ Hà Nội hiện nằm trên phần đất thuộc quận Ba Đình, hiện là di tích lịch sử, văn hóa do Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Hà Nội quản lý nhưng do nằm trong khuôn viên của Bảo tàng Lịch sử Quân sự Việt Nam nên công việc trông nom hằng ngày được giao cho đơn vị này.

Những người sống lâu năm ở Hà Nội vẫn còn nhớ rõ, ngày 10/10/1954, lần đầu tiên lá cờ đỏ sao vàng - cờ Tổ quốc tung bay trên đỉnh Cột cờ Hà Nội. Sự kiện đó đã được nghệ sĩ nhiếp ảnh Hữu Cấy ghi lại. Công trình kiến trúc Cột cờ Hà Nội không chỉ được các nhiếp ảnh gia khai thác mà còn xuất hiện trong thơ, nhạc, đặc biệt là hội họa. Nhiều họa sĩ đã thể hiện dáng vẻ lộng lẫy của kì đài. Đặc biệt, công trình này còn được đưa vào những con tem bưu chính và được in trang trọng trên đồng tiền của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam phát hành lần đầu tiên.

Hai trăm năm đi qua, Cột cờ Hà Nội đã lưu dấu chân hàng triệu triệu lượt người. Trước đây chỉ vào những dịp lễ, lá cờ đỏ sao vàng mới được treo trên đỉnh cột. Đến năm 1986, cờ Tổ quốc mới được treo thường trực trên đỉnh cột. Để người đân từ xa đã có thể nhìn thấy, lá cờ có kích thước 4mx6m, diện tích 24m2, được may bằng vài phi bóng ở cơ sở thêu may cờ 67 Hàng Trống, quận Hoàn Kiếm. Dù được đặt may cẩn thận nhưng vì trên cao gió lộng, cờ vẫn rất nhanh bị rách..

Bất kể lúc nào cờ bị bạc màu, rách là các nhân viên phụ trách phải lập tức thay ngay bất kể sáng tối. Trung bình cứ khoảng 2 – 3 tuần là phải thay một lá chiếc mới. Trung bình mỗi năm có khoảng gần 20 lá cờ được thay nhau bay phấp phới trên đỉnh Cột cờ Hà Nội.

Trên đỉnh tháp gạch là một cột thép cao 12m nữa vậy nên khi thay cờ, nhân viên phụ trạng phải sử dụng dây cáp làm ròng rọc mới có thể đưa được lá cờ mới lên đỉnh cột.