Bố mẹ có nên "đóng vai ác" trong gia đình?

Nghiêm khắc và nuông chiều - hiểu thế nào cho đúng?

Hiện rất nhiều gia đình duy trì việc giáo dục, uốn nắn con cái theo hình thức quát mắng và áp dụng các hình phạt thể chất với suy nghĩ “yêu cho roi cho vọt”. Ngược lại, nhiều gia đình lại áp dụng phương pháp nuông chiều, nghe theo mọi sở thích, yêu cầu để đổi lại việc con sẽ lắng nghe và làm theo lời cha mẹ. Tuy nhiên, theo các chuyên gia, việc nghiêm khắc hay nuông chiều cần được áp dụng linh hoạt tùy theo hoàn cảnh và tính cách của trẻ.

Chuyên gia tâm lý - PGS. TS Lê Văn Hảo (ngồi giữa)

Tại tọa đàm tọa đàm trực tuyến: “Nghiêm khắc hay nuông chiều? - Giáo dục tích cực dành cho cha mẹ, người chăm sóc trẻ”, chuyên gia tâm lý - PGS. TS Lê Văn Hảo khẳng định: “Nghiêm khắc không có nghĩa là phải khắc nghiệt, đòn roi và chắc chắn là phi bạo lực. Bạo lực sẽ để lại nhiều tổn thương cho trẻ, đôi khi một lời mắng cũng là cú sốc tâm lý đối với trẻ ngang với bỏng cấp độ 2-3. Nghiêm khắc cần được hiểu là cùng nhau thiết lập những nguyên tắc, giới hạn và cùng tuân theo. Khi chúng ta có bộ quy tắc như vậy thì trong gia đình sẽ không có ai phải đóng vai ác để yêu cầu trẻ phải làm theo bất cứ điều gì.

Khi con còn nhỏ, người lớn sẽ phải can thiệp nhiều hơn để đảm bảo đứa trẻ an toàn. Ngược lại, quyền lực của bố mẹ nên nhỏ lại, dần dần trao cho con quyền quyết định khi con đã dần khôn lớn. Trẻ cũng có nhu cầu, có quyền quyết định và chúng ta nên bàn giao quyền cho con bằng cách dạy những kỹ năng tự chủ, tự lập”.

Cùng quan điểm trên, thạc sĩ Lê Thị Khánh Vân - chuyên gia bảo vệ trẻ em, giảng viên quốc gia của chương trình PDEP "Làm cha mẹ tích cực trong cuộc sống hàng ngày", bổ sung: “Thực chất, mắng cũng là hành vi bạo lực nên tôi khuyến khích các bố mẹ không nên sử dụng đối với con cái. Các bậc cha mẹ cần hết sức lưu ý khi dùng từ “phạt” hay dùng bạo lực với con.

Thạc sĩ Lê Thị Khánh Vân - chuyên gia bảo vệ trẻ em, giảng viên quốc gia của chương trình PDEP

Cha mẹ nên cho biết sai ở đâu, thất bại điểm nào, tại sao thất bại chứ không phải đưa ra hình phạt để dạy rằng con đã sai. Phải giúp con hiểu được cái gì nên và không nên làm và chính bố mẹ cũng phải hành xử một cách tương xứng, nhất quán, để trẻ không bị nhầm lẫn về mục tiêu cuối cùng mà chúng ta muốn dạy bảo”.

Là mẹ của hai cô con gái nhỏ và luôn tìm kiếm những phương pháp giáo dục hiệu quả, Hoa hậu Hương Giang chia sẻ: “Mỗi gia đình sẽ có hoàn cảnh và điều kiện khác nhau, vì vậy không có công thức chung cho tất cả. Hương Giang không phải là người mẹ quá nghiêm khắc, cũng không quá nuông chiều con, không phải lúc nào cũng làm theo những điều con muốn. Chúng ta có thể học tập nhiều phương pháp nuôi con. Tuy nhiên, bố mẹ nên xác định những mong muốn của mình đối với con để từ đó định hướng được cách nuôi dạy con cách phù hợp.

Từ khi có bầu, hai vợ chồng Hương Giang đã cùng thống nhất về phương pháp nuôi dạy con và gia đình không có ai đóng vai ác cả. Nếu bố mẹ dạy các nguyên tắc để phát triển đúng theo lứa tuổi, con sẽ lớn lên một cách toàn diện và đúng hướng. Một em bé nhỏ tuổi khi được định hướng, giảng giải thì hoàn toàn có thể hiểu chuyện. Quan trọng là bố mẹ có thể nắm bắt và hướng con đến điều phù hợp”.

Giáo dục tích cực: Cân bằng giữa thưởng và phạt

Tiếp nối câu chuyện giữa nghiêm khắc và nuông chiều, tọa đàm cũng đặt ra vấn đề phạt theo những phương pháp giáo dục tích cực. Từ đó, trẻ nhận ra lỗi sai của mình và đồng thời bị tổn thương; Hay bố mẹ “thưởng” thế nào đúng cách để trẻ tiếp tục phát huy những hành vi tốt…

Chuyên gia Khánh Vân cho biết: “Giáo dục con trẻ là một quá trình, nếu mang thưởng hay phạt ra đều có tác dụng ngược. Thưởng như nào để con có động lực từ bên trong chứ không phải lôi kéo từ bên ngoài. Bố mẹ hãy để con có những thôi thúc từ trong mình chứ không phải vì phần thưởng.

Ngược lại, cha mẹ đừng để con nghĩ rằng phải đạt được điều này, thứ kia sẽ được thưởng. Làm như vậy hoàn toàn phản tác dụng bởi con không biết được mục đích cuối cùng là gì, động lực ở đâu. Cha mẹ hãy học cách hiểu con, về mục tiêu muốn hướng con đến đâu, những điều con mong muốn là gì để từ đó tìm cách phù hợp dẫn dắt, hỗ trợ con”.

Từ kinh nghiệm của một người mẹ và tương tác với các bình luận của khá giả, Hoa hậu Hương Giang chia sẻ: “Có nhiều cha mẹ phạt để cho con sợ, Hương Giang nghĩ chúng ta đang mong chờ con cái cảm thấy gia đình là an toàn, để khi con gặp khó khăn, rủi ro con tìm về. Nếu làm cho con sợ thì đã mất ý nghĩa ấy rồi. Nên việc phạt không nên để cho con sợ. Mục tiêu của việc phạt là để con suy nghĩ và nhận ra điều đấy là sai.

Trong gia đình, Hương Giang thường áp dụng phương pháp giữ yên lặng, tạo không gian riêng trong khoảng 2 - 3 phút để con bình tĩnh và nhìn nhận lại mọi chuyện. Sau đó, Hương Giang sẽ phân tích, trò chuyện và ôm con. Bản thân Hương Giang chưa từng bị bố mẹ đánh và cũng chưa nghĩ sẽ dùng đòn roi với con kể cả khi đang nóng giận.

Hoa hậu Hương Giang - Top 16 Hoa hậu Thế giới 2009, giám khảo của nhiều cuộc thi sắc đẹp đồng thời cũng là mẹ của hai con nhỏ

Mình không thể trao phần thưởng cho con hàng ngày thay vào đó, Hương Giang sẽ tạo động lực cho con. Khi đó, bản thân con sẽ tự thôi thúc muốn làm điều tốt chứ không phải từ sự thúc ép của bố mẹ. Mỗi chặng đường phát triển, bố mẹ cần luôn luôn động viên, tạo niềm vui để con tự tin, biết kiểm soát cảm xúc mà không cần dựa dẫm vào gia đình”.

Đồng quan điểm, PGS. TS Lê Văn Hảo đưa ra lời khuyên: “Cách chúng ta đối xử với con sẽ ảnh hưởng đến việc hình thành tâm lý của trẻ, cách trẻ nhìn nhận mọi thứ xung quanh và các mối quan hệ. Bố mẹ quá khắc nghiệt hoặc quá tán thưởng đều không tốt trong việc xây dựng thế giới quan của trẻ. Về lâu dài, việc thiết lập nề nếp là rất cần thiết. Tuy nhiên, thiết lập thì dễ, thực hiện và duy trì mới khó.

Cha mẹ hãy dành thời gian và tâm huyết để cùng con xây dựng nguyên tắc, nề nếp và thực hiện mỗi ngày một cách kiên trì. Thay vì lúc nào cũng chỉ mong chờ và đốc thúc con thay đổi, nếu thấy các phương thức của mình chưa hiệu quả, cha mẹ hãy tự thay đổi chính bản thân mình với các phương pháp kỷ luật tích cực. Từ đó, tôi tin rằng cha mẹ sẽ nhìn thấy con mình thay đổi theo”.