Bài 2: Rác điện tử đang được xử lý như thế nào?

Chủ yếu để “bán đồng nát”

Câu trả lời của hầu hết người dân là rác điện tử đem “bán đồng nát”.

Chị Hoa ở Khu đô thị mới Tứ Hiệp (xã Tứ Hiệp, huyện Thanh Trì, Hà Nội) chia sẻ: "Tôi chủ yếu bán cho những người đi thu mua sắt vụn. Giá cả cũng tùy loại. Về cơ bản là tôi thấy rẻ, chỉ vài chục nghìn đồng. Các loại rác này chiếm không ít diện tích nên tôi chỉ muốn nhanh chóng bán đi cho đỡ chật nhà”.

Còn chị Mỹ ở phường Định Công, quận Hoàng Mai thì chia sẻ rằng: “Nếu nhà có đồ điện tử nào hư hỏng hoặc cũ không dùng đến, tôi thường cho các chị mua đồng nát. Cũng chẳng đáng bao nhiêu, họ mang đi cho là tốt rồi”.

Khi được hỏi chị có biết ở Hà Nội 5 địa điểm thu gom miễn phí rác điện tử không, chị Mỹ không ngần ngại cho biết: “Tôi có nghe nói nhưng tôi thấy các địa chỉ cũng xa khu mình ở, đồ cũng không nhiều, mang đến đó cũng mất công nên ngại đi lắm”.

Theo ghi nhận, hiện nay rác thải điện tử đa phần được thực hiện qua các nguồn không chính thức như thông qua những người thu mua đồng nát, cơ sở thu gom tự phát hoăc hệ thống các cửa hàng sửa chữa. Điểm đến của những nguồn thu gom này là các làng nghề để tái chế như Tề Lỗ (Vĩnh Phúc), Đan, Bùi Dâu, Dị Sử (Hưng Yên) hoặc Tràng Minh (Hải Phòng)...Tại các làng nghề này, các thiết bị điện tử sẽ được tháo gỡ những bộ phận bên trong để lấy những linh kiện cần thiết, phần còn lại chủ yếu bị vứt chồng đống ra ngoài đường hay các khu vực bờ sông.

Rác thải điện tử hiện nay đa phần được thu gom qua những người thu mua "đồng nát"

Theo chia sẻ của bà Mai Thị Thu Hằng, Đại diện quản lý dự án Việt Nam tái chế, khó khăn hiện nay là người dân chưa ý thức được tác hại của rác thải điện tử và chưa biết đến mạng lưới thu gom rác thải điện tử miễn phí.

Còn theo đánh giá của GS.TS Đặng Thị Kim Chi, Phó Chủ tịch Hội Bảo vệ thiên nhiên và Môi trường Việt Nam, việc tái chế chất thải điện tử ở Việt Nam hiện mới dừng ở khâu tháo dỡ, phân loại, tách nhựa, đồng, nhôm... một cách thủ công. Rác thải điện tử tại Việt Nam vẫn chủ yếu được thu gom bởi “lực lượng” đồng nát, cơ sở ve chai/phế liệu hoặc cửa hàng sửa chữa và mua bán đồ điện tử. Vì vậy, nếu các nhà sản xuất, nhập khẩu vẫn chưa tham gia nhiệt tình, chưa có động thái tích cực và đưa ra thông báo chính thức rằng sẽ thường xuyên nhận lại pin cũ, rác điện tử từ cộng đồng thì việc giảm thiểu tác hại của rác thải điện tử nói chung và pin nói riêng tới môi trường sẽ không đem lại hiệu quả.

Công nghệ xử lý còn sơ sài

Theo báo cáo “Giám sát rác thải điện tử toàn cầu năm 2020” được Liên hợp quốc công bố vào tháng 7/2020, trong số 53,6 triệu tấn rác thải điện tử được thải ra toàn thế giới trong năm 2019, chỉ có 17% chất thải được tái chế, phần còn lại chuyển đến các bãi chôn lấp, thiêu hủy hoặc đơn giản là không được xử lý.

Những năm gần đây, Việt Nam cũng đã quan tâm đến vấn đề thu gom và xử lý rác điện tử. Từ góc độ pháp lý, từ năm 2015, Thủ tướng Chính phủ đã có Quyết định số 16/2015/QĐ-TTg quy định về thu hồi, xử lý sản phẩm thải bỏ, về thu hồi, xử lý sản phẩm thải bỏ, quy định rõ trách nhiệm của nhà sản xuất phải tổ chức thu hồi sản phẩm thải bỏ đã bán ra thị trường Việt Nam, qua các điểm thu hồi, sau đó xử lý hoặc xuất khẩu ra nước ngoài để xử lý.

Sau đó năm 2017, Bộ Tài nguyên và Môi trường đã ban hành Thông tư số 34/2017/TT-BTNMT quy định chi tiết Khoản 13, Điều 5 và Khoản 1, Điều 9 của Quyết định số 16/2015/QĐ-TTg. Theo đó, nhà sản xuất phải tổ chức thu hồi sản phẩm thải bỏ do mình đã bán ra thị trường Việt Nam, thiết lập điểm hoặc hệ thống các điểm thu hồi sản phẩm thải bỏ nhưng hiệu quả chưa cao.

Theo thống kê, cả nước hiện nay mới có khoảng 30 công ty được cấp phép xử lý rác thải điện tử với công suất từ 0,25 - 30 tấn/ngày nhưng phần lớn cũng mới dừng lại ở tập trung tháo dỡ, phá dỡ. Trong đó, mới chỉ có 4 công ty có đủ dây chuyền công nghệ được cấp phép xử lý bảng mạch điện tử. Bên cạnh đó, một số doanh nghiệp xử lý chất thải nguy hại đa phần sử dụng công nghệ đơn giản để xử lý, với tỷ lệ tái chế rất thấp. Đặc biệt, các doanh nghiệp trực tiếp sản xuất các thiết bị điện tử lại chưa thực sự quan tâm đến việc thu hồi sản phẩm sau sử dụng.

Theo nhận định của Tổng cục Môi trường, hiện nay Việt Nam chưa có những đơn vị có năng lực đủ để xử lý rác điện tử đúng quy củ một cách bài bản, mọi việc mới dừng lại ở phong trào.

Được biết, Hà Nội hiện có 5 điểm thu gom rác thải điện tử miễn phí: Nhà Văn hóa phường Nghĩa Tân (45 Nghĩa Tân, quận Cầu Giấy); Ban Quản lý Công trình công ích Hoàn Kiếm (số 1 Trần Quang Khải, Tràng Tiền, quận Hoàn Kiếm); UBND phường Quán Thánh (12-14 Phan Đình Phùng, quận Ba Đình); UBND phường Thành Công (quận Ba Đình); Chi cục Bảo vệ môi trường Hà Nội (số 17 Trung Yên 3, Trung Hòa, quận Cầu Giấy) nhưng mọi thứ dường như là không xuể.

Việt Nam cũng có nhiều quy định về xử lý rác thải điện tử nhưng chưa phát huy hết được hiệu quả

Ngoài ra, hiện nay ở Hà Nội đã có một số địa điểm mới thu gom pin cũ. Đầu tiên là Công ty Cổ phần Pin Hà Nội - Habaco ở địa chỉ tại 72 đường Phan Trọng Tuệ, thị trấn Văn Điển, huyện Thanh Trì. Cho đến nay, đây cũng là đơn vị duy nhất nhận thu gom pin cũ thường xuyên. Habaco nhận tối đa 70 viên pin trên mỗi lần thu gom từ một cá nhân hoặc một nhóm. Tuy nhiên, Habaco nằm khá xa trung tâm thành phố, không thuận lợi cho phần lớn người muốn đi nộp pin cũ. Bên cạnh đó, còn một số địa điểm thu hồi pin khác là các cửa hàng xanh, hệ thống siêu thị AeonMall tại Long Biên và Hà Đông. Theo đánh giá, với một vài điểm như hiện nay rất khó để tạo cho người dân thói quen thu gom và chuyển đến các cơ sở thu gom pin và rác điện tử chính thức.

Năm 2018, Liên minh Viễn thông Quốc tế thuộc Liên Hợp Quốc từng đặt ra mục tiêu đến năm 2023 tăng tái chế rác thải điện tử từ 17% lên 30%. Tuy nhiên, mục tiêu trên thực tế rất khó đạt được và Việt Nam cũng không ngoại lệ.

Đại diện Hội Bảo vệ thiên nhiên và môi trường Việt Nam cho biết, thế giới có ba hướng tiếp cận với rác thải điện tử. Thứ nhất là tìm cách tái sử dụng. Những máy tính, điện thoại hư có thể được phục hồi và dùng thêm một thời gian nữa. Nhiều sản phẩm sau khi tân trang có chất lượng như mới nhưng giá chỉ khoảng 40-50%. Thứ hai, thiết bị sẽ được bóc tách, tái chế bằng cách nghiền nhỏ hoặc dùng hóa chất xử lý nhằm thu hồi các kim loại quý có trong cấu trúc của vật liệu điện tử như vàng, bạc, bạch kim…Thứ ba là bêtông hóa rác và chôn lấp. Đây là cách đang được áp dụng nhiều tại Việt Nam và theo đánh giá là đang gây lãng phí khá nhiều tài nguyên. Vì vậy, thời gian tới, các cơ quan quản lý, ban, ngành chức năng cần đưa ra những biện pháp mang tính tổng thể, chiến lược và hiệu quả hơn.

(còn nữa)