Thiên tai hay nhân tai và chuyện của bốn thế hệ

Những năm gần đây, thiên tai đã và đang ngày một xuất hiện dày đặc hơn và để lại những hậu quả ngày một nặng nề. Chúng ta vẫn cho rằng, thiên tai là hiện tượng tự nhiên bất thường có thể gây thiệt hại về người, tài sản, môi trường, điều kiện sống và các hoạt động kinh tế - xã hội; Là các “thảm họa thiên nhiên”, “do thiên nhiên gây ra” và tất cả “là vì quy luật của thiên nhiên”... nhưng đó có phải là tất cả sự thật?

Trồng rừng, đặc biệt là trồng đúng cách, đúng loài, đúng đặc điểm sinh thái của từng khu rừng chính là một trong những cách hiệu quả nhất để ứng phó và giảm thiệt hại của thiên tai (Ảnh tư liệu Gaia)

Nhằm giúp cho công chúng, đặc biệt là người trẻ có góc nhìn đa chiều, hiểu rõ hơn về thiên tai trong mối liên hệ với các hành động của con người, ngày 23/10, Trung tâm Bảo tồn Thiên nhiên Gaia đã tổ chức buổi tọa đàm trực tuyến “Thiên tai - Chuyện của ai?”.

Buổi tọa đàm là cuộc đối thoại đặc biệt giữa 4 thế hệ với những trăn trở băn khoăn của thế hệ trẻ gen Z, Y hay những kinh nghiệm, bài học cuộc sống sâu sắc từ thế hệ Baby Boomer và gen X. Bốn diễn giả đặc biệt với những kiến thức chuyên sâu, thông tin đa dạng, kinh nghiệm sống phong phú và sự quan tâm sâu sắc đến thiên nhiên và cuộc sống đã cùng chia sẻ và trao đổi nhiều vấn đề lý thú.

Là người sáng lập và lãnh đạo một trong những đơn vị xuất bản, tích cực trong các hoạt động bảo tồn thiên nhiên, bảo vệ môi trường, trồng rừng tại Việt Nam, đồng thời là Giám đốc đối ngoại Công ty Cổ phần Sách nói Fonos - Host, diễn giả đại diện gen Y Thái Minh Châu đã có những chia sẻ về mỗi trăn trở của bản thân trước thực trạng đáng quan ngại của thiên nhiên trong những năm gần đây.

Đại diện gen Y Thái Minh Châu

“Bên cạnh đại dịch Covid-19, những năm qua nhiều người cũng phải gánh chịu hậu quả nặng nề của thiên tai. Họ không chỉ thiệt hại về tài sản mà còn cả tính mạng, vĩnh viễn mất đi những người thân trong gia đình. Nhiều lúc tôi tự hỏi, hiện có tin tức về thiên tai hơn có số lượng lớn hơn, phải chăng là do công nghệ thông tin ngày càng tốt hay bởi thực sự ngày càng có nhiều thiên tai hơn và hậu quả càng ngày càng khốc liệt hơn? Tôi cũng luôn tự hỏi, liệu chúng ta có thể làm gì để giảm bớt thiên tai, hay giảm bớt hậu quả thiên tai?”, diễn giả Thái Minh Châu chia sẻ.

Đây cũng là những trăn trở điển hình của thế hệ gen Y là những người sinh từ năm 1981 đến 1996. Thế hệ bắt đầu làm quen với công nghệ thông tin, khao khát sự tự do, thay đổi lối sống cũ.

Bà Đỗ Thị Thanh Huyền, nhà sáng lập - Giám đốc Trung tâm Bảo tồn Thiên nhiên Gaia, Đại diện gen X (sinh năm khoảng từ 1965 đến 1980), người đã có kinh nghiệm hơn 20 năm hoạt động trong lĩnh vực bảo tồn thiên nhiên tại Việt Nam, cho biết: Trong những năm gần đây thiên tai xảy ra ở tất cả mọi nơi trên thế giới với tần suất nhiều hơn và mức độ tàn phá cũng nặng nề hơn.

Năm 2021, Tổ chức Khí tượng thế giới (WMO) đã đưa ra cảnh báo số lượng các thảm họa thiên nhiên đã tăng gấp 5 lần trong nửa thế kỷ qua và gây thiệt hại gấp 7 lần so với những năm 1970. Các khu rừng bị khai thác cạn kiệt không thể bảo vệ con người khi bão lũ. Chúng ta xả thải CO2 khiến biến đổi khí hậu diễn biến ngày càng nhanh và gây ra nhiều hậu quả khủng khiếp.

Tọa đàm trở nên hấp dẫn dẫn với câu chuyện từ đại diện thế hệ Baby Boomer. Đây là thế hệ sinh ra trong những năm 1946 đến 1964. Thế hệ này năng động hơn và khỏe mạnh hơn bất kỳ thế hệ nào trước đó và là những người đầu tiên thực sự mong muốn rằng thế giới sẽ được cải thiện theo thời gian.

PGS.TS Viên Ngọc Nam, một trong những chuyên gia lâm nghiệp hàng đầu tại Việt Nam, giảng viên trường Đại học Nông lâm TP Hồ Chí Minh, đại diện thế hệ Baby Boomer, phân tích: Trước năm 1975, nguyên nhân chủ yếu khiến mất rừng là chiến tranh, bão lũ. Mưa lớn cũng xảy ra nhưng rất ít lũ quét.

Từ những năm 1975 đến 1990 là thời kỳ chúng ta đẩy mạnh khai thác rừng tự nhiên để phục hồi kinh tế sau chiến tranh, các hậu quả xói mòn, sạt lở, lũ quét đã trầm trọng hơn. Tuy nhiên, thời kỳ này, biến đổi khí hậu còn chưa rõ rệt, chưa có tác động mạnh.

Những năm 1995 - 2000 là thời kỳ bùng nổ của các hoạt động chuyển đổi mục đích sử dụng đất rừng, đặc biệt là sự phát triển ào ạt, thiếu kiểm soát của các công trình thủy điện nhỏ. Các thủy điện nhỏ hoạt động với hệ số công suất rất thấp, không đáp ứng hết nhu cầu điện và cả nhu cầu tưới tiêu.

Trong khi đó, quá trình xây dựng các thủy điện nhỏ đã khiến cho diện tích lớn các khu rừng bị tàn phá, cơ cấu địa chất ở các vùng đồi núi, vốn đã không ổn định, càng trở nên nhạy cảm hơn, khiến các vụ sạt lở xảy ra thường xuyên và nghiêm trọng hơn…

PGS.TS Viên Ngọc Nam nhấn mạnh: “Chứng kiến những sự thay đổi và tác động khốc liệt của thiên tai, chúng ta cần phải dựa vào thiên nhiên mà sống, không nên làm điều gì trái với quy luật tự nhiên. Trồng rừng, đặc biệt là trồng đúng cách, đúng loài, đúng đặc điểm sinh thái của từng khu rừng chính là một trong những cách hiệu quả nhất để ứng phó và giảm thiệt hại của thiên tai.

Một dấu ấn đặc biệt trong buổi toạ đàm chính là tiếng nói mạnh mẽ của Thơm Đặng (một bạn trẻ gen Z sinh từ năm 1997 đến 2012), năng động, nhiệt thành, đồng thời là người dẫn dắt và khởi xướng hàng loạt những hoạt động môi trường truyền cảm hứng, đã thẳng thắn nói: “Ngày nay, với sự phổ biến của công nghệ thông tin, thế hệ gen Z có thể dễ dàng tiếp cận với các kiến thức về thiên nhiên và thiên tai.

Mình cũng ý thức rất rõ rằng thiên tai không hoàn toàn là thiên tai nữa. Thiên tai bây giờ nên gọi là nhân tai thì đúng hơn. Chính các hoạt động của con người như phá rừng, tiêu thụ và khai thác quá mức tài nguyên thiên nhiên... đang khiến cho thiên tai xảy ra ngày một nhiều và nặng nề hơn.

Mình nhận thấy, mỗi bạn trẻ ở thế hệ gen Z đều có thể hành động, không cần chờ đợi. Nếu nói cường điệu, thì mỗi bạn đều có thể chọn để trở thành người hùng tiếp theo hay cam chịu là nạn nhân tiếp theo”.