Sông Mekong: Điểm nóng trong cuộc cạnh tranh giữa Mỹ và Trung Quốc

Đoạn sông Mekong ở giữa Lào và Thái Lan (Ảnh: Reuters)

Vấn đề địa chính trị

Chính quyền Tổng thống Donald Trump vẫn duy trì việc cấp ngân sách cho các chương trình phát triển và môi trường tại khu vực hạ lưu sông Mekong. Hoạt động này vốn có từ thời người tiền nhiệm Barack Obama. Tuy nhiên, đây có vẻ như là một mặt trận ít được chính quyền Tổng thống Trump quan tâm.

Các chuyên gia dự báo, cuộc chiến của hai cường quốc sẽ lan sang cả lĩnh vực khoa học khi Chính phủ Mỹ và Trung Quốc đều đưa ra những báo cáo khác nhau về việc 11 con đập mà Trung Quốc xây dựng trên sông Mekong có tác động như thế nào đến các quốc gia ở phía hạ nguồn.

Những con đập của Trung Quốc ở thượng nguồn được cho là đã gây ảnh hưởng đến nguồn nước chảy về Lào, Myanmar, Thái Lan, Campuchia và Việt Nam. Ở những quốc gia này, sông Mekong đóng vai trò quan trọng cho nông nghiệp, ngư nghiệp và sinh kế của hàng triệu người dân.

Sự kiểm soát đó đã cho phép Trung Quốc đặt ra một chương trình phát triển chung liên quan đến dòng chảy và loại bỏ vai trò của Mỹ sau nhiều thập niên thúc đẩy các dự án Mekong. Điều này như một cách gia tăng ảnh hưởng của Trung Quốc trong khu vực.

Sông Mekong là sinh kế của hàng chục triệu người dân đang sống dựa vào con sông này (Ảnh: Reuters)

“Kiểm soát nguồn nước sông Mekong đã trở thành vấn đề địa chính trị giống như Biển Đông, giữa Mỹ và Trung Quốc”, ông Witoon Permpongsacharoen tại Mạng lưới Sinh thái và Năng lượng Mekong nhận định.

Tình hình của sông Mekong hiện tại đang là mối lo ngại cấp bách đối với 60 triệu người sống phụ thuộc vào nông nghiệp và ngư nghiệp.

Sông Mekong bắt nguồn từ Lan Thương (Trung Quốc) qua Đông Nam Á trước khi đổ ra biển từ đồng bằng Việt Nam.

Năm ngoái, hạn hán kỷ lục đã được ghi nhận tại hạ lưu sông Mekong với mức nước thấp nhất trong nhiều thập kỷ. Số lượng thủy sản mà ngư dân bắt được ngày càng ít và kích thước thì nhỏ đi.

Một Đại sứ Mỹ trong khu vực đã cáo buộc Trung Quốc tích trữ nước ở 11 con đập trên thượng nguồn. Điều này gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến đời sống của hàng triệu người ở các quốc gia phía hạ nguồn.

Tuy nhiên, Bộ Ngoại giao Trung Quốc cho rằng cáo buộc của Mỹ là không có căn cứ.

Cuộc cạnh tranh tại sông MeKong

Kể từ khi Sáng kiến Hạ nguồn Mekong được thành lập 11 năm trước, Mỹ đã mạnh tay chi 120 triệu USD.

Ngược lại, Trung Quốc cũng không kém cạnh khi năm 2016 Bắc Kinh bảo trợ để Hợp tác Lan Thương - Mekong (LMC) lập quỹ 300 triệu USD trợ cấp nghiên cứu đối với 5 quốc gia hạ nguồn sông Mekong.

Sự cạnh tranh giữa Mỹ và Trung Quốc đã leo thang thành khẩu chiến sau khi một nghiên cứu do Mỹ tài trợ hồi tháng 4/2020 kết luận rằng, các con đập mà Trung Quốc xây dựng đã giúp nước này giữ lại nguồn nước trong mùa khô năm ngoái.

Năm ngoái, hạ lưu sông Mekong ghi nhận mức hạn hán kỷ lục (Ảnh: Reuters)

Eyes on Earth, một công ty có trụ sở tại Mỹ chuyên nghiên cứu về nguồn nước đã xây dựng một mô hình dự đoán dựa trên hình ảnh vệ tinh và dữ liệu của Ủy hội sông Mekong (MRC). Kết quả chỉ ra rằng, các quốc gia ở hạ lưu sông Mekong đã không được chia sẻ nguồn nước một cách bình thường, bắt đầu từ khoảng năm 2010.

Đại sứ Hoa Kỳ tại Campuchia Patrick Murphy chia sẻ: “Để tìm hiểu nguyên nhân chính cho mức độ giảm dần của mực nước trên sông Mekong và những thay đổi của sông ở vùng hạ lưu thì phải tìm hiểu điều gì đang xảy ra ở thượng nguồn phía Trung Quốc, đặc biệt là vấn đề tích trữ nước”.

Trong khi đó, Trung Quốc đáp lại rằng, đây là một động thái “mang tính chính trị nhằm vào Trung Quốc với ý định xấu”.

Ngay lập tức, một bài viết được đăng tải trên thời báo Hoàn cầu và Nhân dân Nhật báo đã bác bỏ các báo cáo của Eyes on Earth. Bài báo có tiêu đề “Các con đập ở Trung Quốc đã giúp giảm bớt tình trạng hạn hán dọc sông Mekong - Lan Thương”.

Tuy nhiên, nghiên cứu của Đại học Thanh Hoa và Viện Tài nguyên nước Trung Quốc cho biết, đập của Trung Quốc trong tương lai có thể giúp giảm bớt hạn hán, chứ không phải là chúng thực sự đã làm như vậy vào năm 2019.