Gom phù sa ươm những hạt mầm vàng

Ở một góc độ khác, gia đình Hà Nội như những “chiếc sàng” nhỏ mà hiệu quả, gạn đục khơi trong, gom góp những hạt phù sa nhỏ bé tạo thành màu mỡ để nuôi dưỡng những hạt mầm vàng - những con người tạo nên giá trị cho ngàn năm văn hóa Hà Nội.

Bài 1: Đất lành trồng nên hoa thơm

Gia đình Hà Nội là nơi sinh ra những thế hệ người nối tiếp, đặc biệt tạo nên những nếp nhà, nết người, từ cách ăn uống, đi đứng, nói năng, ứng xử của người Hà Nội xưa đến những điều tốt đẹp của ngày nay. Chẳng thơm cũng thể hoa nhài, những “bông hoa thơm” - người Hà Nội vươn lên từ mảnh đất đầy khí lành của ngàn năm văn hiến.

Nền tảng cốt lõi tạo nên giá trị người Hà Nội

Chuyên gia Nguyễn Văn Thanh - Phó Giám đốc Trung tâm kỹ năng sống Văn hóa Việt là người nghiên cứu rất kĩ về văn hóa gia đình và có hàng trăm buổi nói chuyện về tình cảm thiêng liêng giữa những người ruột thịt. Với những câu chuyện đúc rút được từ cuộc sống, thông qua các buổi nói chuyện, anh khiến bao người xúc động rơi nước mắt.

Chuyên gia Nguyễn Văn Thanh chia sẻ với các em nhỏ về ý nghĩa của gia đình và lòng hiếu thảo, biết ơn

Lắng nghe những tình huống, những nhân vật, họ soi chiếu mình vào đó, nhận ra những sai lầm, khuyết điểm của mình với người thân. Không ít các em bé và cả những người trưởng thành tâm sự rằng từ những câu chuyện này họ đã ngẫm nghĩ rất nhiều về hành động, lời nói và cả nhận thức của mình, từ đó điều chỉnh lối sống, lối suy nghĩ để gần gũi với gia đình hơn.

Có thể nói, những nỗ lực của anh Thanh đã và đang góp phần khắc sâu, khơi gợi lòng biết ơn, lan tỏa đạo hiếu với đấng sinh thành và sự hòa thuận giữa anh em ruột thịt đồng thời gìn giữ, phát huy những giá trị rất tốt đẹp của người Hà Nội.

Anh khẳng định: “Gia đình là môi trường xã hội hóa đầu tiên của con người, nơi chúng ta được sinh ra, được giáo dục, được che chở, bảo vệ. Người ta vẫn nói rằng có rất nhiều nơi để đi, có rất nhiều nơi để đến nhưng chỉ có một nơi để trở về, đó chính là gia đình.

Với mỗi cá nhân, ngôi nhà nơi có gia đình sinh sống chính là tổ ấm. Đối với các tổ chức, gia đình là tế bào của xã hội, là đơn vị gắn với tất cả mọi người. Ai cũng phải có gia đình. Nếu ai không có gia đình thì rõ ràng cuộc sống của họ rất khó khăn, thậm chí còn cảm thấy không có ý nghĩa”.

Em nhỏ không cầm được nước mắt vì xúc động

Là một người sinh ra, lớn lên, được hưởng môi trường giáo dục của gia đình Thủ đô, Nguyễn Văn Thanh càng nhận thức rõ nét hơn đặc trưng của mỗi mái nhà của mảnh đất này. Anh chiêm nghiệm: “Hà Nội là Thủ đô thiêng liêng, là trái tim của cả nước. Ở đây chúng ta có nhiều điều kiện để học tập, giao lưu về văn hóa, chính trị, xã hội… Do đó, mỗi người trong gia đình tại Thủ đô cũng hội tụ đầy đủ các điều kiện đó. Đó là khác biệt đầu tiên so với mỗi gia đình ở những địa phương khác. Điều này tác động rất lớn đến từng cá nhân trong ý thức hệ của họ”.

Có thể nói, văn hóa gia đình là một trong những nền tảng, cốt lõi để hình thành nên giá trị văn hóa người Hà Nội. Trải qua cả ngàn năm hình thành và phát triển trong lòng đô thị, lại là trung tâm văn hóa của một đất nước, mỗi gia đình Hà Nội ngày càng xác lập cho mình những giá trị vững bền. Để từ đó, giá trị con người hòa quyện trong giá trị gia đình, đưa những giá trị văn hóa thăng hoa lên tầm cao mới trong thời đại hội nhập quốc tế.

Dù được hình thành và phát triển trong lòng một đô thị sôi động, nhộn nhịp nhưng giá trị gia đình của người Hà Nội ngày càng được gắn kết, bền chặt. Ở Hà Nội bây giờ vẫn tồn tại những mô hình 4, thậm chí 5 thế hệ quây quần vui vẻ, hình thành nên một “hệ sinh thái” gia đình. Dù rằng, mỗi thế hệ mỗi suy nghĩ, mỗi nếp sống, cách sinh hoạt, giờ giấc, thói quen, tư duy khác nhau nhưng từng cá nhân biết dung hòa để “xung đột thế hệ” ít xảy ra.

Anh Nguyễn Văn Thanh lan tỏa những giá trị tốt đẹp của người Hà Nội thông qua những buổi nói chuyện của mình

Trong công cuộc xây dựng văn hóa người Hà Nội thanh lịch, văn minh và đặc biệt là việc thực hiện hai quy tắc ứng xử của thành phố, chỉ trong thời gian ngắn vừa qua đã thu được những kết quả vô cùng đáng tự hào. Một số hành vi lệch chuẩn của một bộ phận người Hà Nội bị báo chí, truyền thông và dư luận lên án đã từng bước được chấn chỉnh, để trả lại một hệ thống xuyên suốt lối ứng xử văn minh mang đầy “chất” Hà Nội.

Trong mỗi gia đình, người Hà Nội không chỉ chú trọng giáo dục kiến thức, tạo điều kiện cho con cháu được học tập trong môi trường tốt nhất với nguồn nhân lực chất lượng cao mà bản thân mỗi người lớn cũng đều làm gương, là “người thầy” dạy về văn hóa cho thế hệ kế cận. Có thể nói, từng ngày, từng giờ, miệt mài không bao giờ ngơi nghỉ, người Hà Nội đã, đang và sẽ tiếp tục tạo cho mình một bầu không khí thấm đẫm văn hóa gia đình.

Ở đó, ông bà cha mẹ yêu thương, bảo ban con cháu điều hay lẽ phải, là tấm gương sáng về ứng xử văn minh thế hệ trẻ noi theo. Với những người trẻ, tinh thần cầu thị, hỏi học và ý thức cao về giữ gìn phẩm giá, cốt cách người Hà Nội đã có sẵn trong huyết quản, luôn là một phản ứng vô điều kiện trước các hành vi lệch chuẩn.

Dòng chảy xuyên suốt

Có được điều đó là bởi truyền thống văn hóa lâu bền trong con người Hà Nội. Có thể nói, văn hóa gia đình và văn hóa con người Hà Nội hòa quyện vào nhau làm thành những giá trị vững bền không thể phá vỡ như mối quan hệ cần và đủ. Có con người văn hóa thì sẽ có gia đình văn hóa và ngược lại, có gia đình văn hóa sẽ tạo nên những cá nhân, những con người văn hóa.

Trong gia đình Hà Nội, có sự thương yêu, có sự nhường nhịn, có sự hi sinh nhưng cao hơn tất cả là có sự tự giác. Tự giác làm tốt các phần việc của mình, tự giác làm gương cho người khác, tự giác biết sai để sửa, tự giác biết bị phê bình đúng để thay đổi. Nếu không có ý thức tự giác ấy, sự gắn kết không thể lâu bền, tạo nên những giá trị vĩnh hằng được.

Nét độc đáo của gia đình Hà Nội truyền thống xưa

Trước sự biến thiên của thời gian, thay đổi của xã hội, bất cứ ai cũng có thể đổ lỗi cho điều kiện, hoàn cảnh mà tự mình phá vỡ những truyền thống ấy. Tuy nhiên, có sự tự giác cùng với bản tính, cốt cách Hà Nội trong máu thịt, mỗi người Hà Nội sẽ tự biết vạch ra đúng con đường mình đi, hòa chung “con đường” ứng xử của tất cả cư dân trong thành phố.

Trong khi đó, những nếp nhà, lối sống của người Hà Nội cũng không phải hình thành ngày một ngày hai mà là được bồi đắp bởi cả ngàn năm. Nét thanh lịch, dịu dàng đầy “chất” kinh kì mà không kém phần tinh tế, hào hoa ấy toát lên từ những cung cách thường trực trong đời sống hàng ngày.

Chẳng hạn, con cái không được ngồi cao hơn cha mẹ, người lớn tuổi, khi ăn phải từ tốn, người lớn chưa đứng dậy thì trẻ nhỏ cũng vẫn phải ngồi tại mâm. Người Hà Nội giáo dục con ăn xong không được ngậm tăm khi đi ra đường mà từng cách chế biến món ăn cũng phải khác màu.

Trong cuốn sách "Người Hà Nội: Chuyện ăn chuyện uống một thời", tác giả Vũ Thế Long có nhắc đến chuyện có những gia đình Hà Nội nhiều năm sau khi chuyển vào Nam sinh sống vẫn giữ nếp chế biến món nước canh rau muống với sấu. Vị món ăn như thế nào thì chỉ người Hà Nội mới làm được và chỉ người Hà Nội cũng mới nhận ra chuẩn vị hay không.

Hay vẫn với món ăn phổ biến trong mâm cơm người Việt ấy thôi nhưng nếu trên mâm cơm của người Hà Nội thì lại chẳng đâu giống nổi. Người Hà Nội xưa kia cầu kì, luộc rau muống xong hay gắp ra chiếc rổ tre cho ráo nước, rau khỏi bị vàng, ăn ngon miệng hơn.

Cách trình bày món rau muống cầu kì của người Hà Nội

Có những thông tin còn cho rằng, với những gia đình có điều kiện hoặc nhất là thương gia khu phố cổ cầu kỳ hơn. Họ gắp khoảng 2 cọng rau muống rồi đặt vào đầu đũa cuộn lại nho nhỏ xinh xinh tựa đồng xu sau đó đặt lên đĩa.

Cách làm khá tỉ mỉ, mang đến cho món ăn cách trình bày lạ mắt, đầy thẩm mỹ và tinh tế. Dù vậy, theo thời gian hầu như không mấy nhà còn giữ được nếp này.

Đó là lí do tại sao mà những người ở các tỉnh thành khác khi nhìn vào một người Hà Nội sẽ nhận ngay ra những nét khác biệt, đặc trưng của họ so với các vùng khác. Từ đó, người ta cũng nhìn ra cả gia đình của người Hà Nội ấy ra sao. Được tổng hòa bởi nhiều gia đình như thế, văn hóa gia đình nói riêng và văn hóa của Hà Nội chung sẽ như một dòng chảy xuyên suốt để mỗi khi nhìn lại chúng ta luôn luôn được tự hào và trân trọng.

Với những giá trị ấy, xứng đáng làm nên văn hóa của trái tim cả nước, người Hà Nội cùng cả nước giữ gìn vững chắc hệ giá trị gia đình Việt và tạo nên chuẩn mực con người Việt Nam trong thời đại mới, cùng nắm vững và làm chủ tương lai trong tiến trình phát triển của mình.

(Còn nữa)