Dầu cọ - nguyên nhân gây cháy rừng ở quốc gia vạn đảo

Các nhà sản xuất dầu cọ đốt rừng để lấy đất trồng cọ. Ảnh: QZ

Bài liên quan

Những bài toán cần lời giải của Việt Nam

Jakarta và Bangkok tiếp tục bị chìm dần

“Chó sói” kiếm bộn tiền từ người di cư Trung Mỹ

Hàn Quốc loại Nhật Bản khỏi danh sách đối tác thương mại đáng tin cậy

Hàng năm, các công ty sản xuất dầu cọ đều đốt rừng để làm đồn điền. Năm nay tình hình lại đặc biệt nghiêm trọng do tình hình khô ráo khiến lửa lan nhanh ngoài tầm kiểm soát. Trong giai đoạn từ năm 2001 - 2018, Indonesia đã mất 16% diện tích rừng, tương đương 26 triệu héc-ta, tức là 10,5 tỷ tấn khí thải nhà kính bị thải ra môi trường.

Năm nay, khói mù từ các vụ cháy rừng ngày càng trầm trọng khiến hàng nghìn trường học tại Indonesia phải đóng cửa. Hàng trăm nghìn người đã gặp phải các vấn đề hô hấp.

Khói bụi cháy rừng còn ảnh hưởng đến chất lượng không khí tại nhiều nước lân cận như Malaysia, Singapore, Thái Lan, Philippines và cả Việt Nam. Hàng nghìn trường học ở Malaysia buộc phải đóng cửa. Chính phủ Malaysia phải hủy hàng trăm chuyến bay vì tầm nhìn hạn chế. Người dân tại các khu vực bị ảnh hưởng được khuyến cáo đeo khẩu trang bất cứ khi nào ra khỏi nhà vì khói mù có thể gây nguy hiểm cho sức khỏe.

Nước xuất khẩu dầu cọ lớn nhất thế giới

Dầu cọ là nguyên liệu phổ biến trong sản xuất nhiều mặt hàng tiêu dùng từ sữa bột trẻ em đến khoai tây chiên hay dầu gội và kem đánh răng. Trong đó, phần lớn nguồn cung dầu cọ toàn cầu đến từ Indonesia. Năm 2018, Indonesia cung cấp đến 56% lượng dầu cọ cho toàn thế giới.

Các khu rừng nhiệt đới đang bị phá huỷ tại Indonesia. Rừng nhiệt đới tại quốc đảo này là kho tàng đa dạng sinh học, nơi sinh sống của 10% các loài bò sát, chim, động vật có vú và cá trên thế giới. Giống như rừng nhiệt đới Amazon, khu vực này cũng lưu trữ lượng lớn khí carbon trong đất và thân cây.

Việc đốt phá rừng bừa bãi tại Indonesia để nhường chỗ cho các đồn điền dầu cọ không chỉ thải lượng lớn khói bụi mà còn khiến lượng khí nhà kính ngày một tăng cao. Ngoài ra, việc trồng cọ quá nhiều cũng phá hoại hệ sinh thái, làm giảm chất lượng đất cũng như ảnh hưởng đến nguồn nước.

Các loài vật sống trong rừng nhiệt đới, bao gồm cả loài đười ươi mang tính biểu tượng của đảo Borneo và Sumatra chết dần. Chúng bị tước đi môi trường sống, trong khi khí hậu biến đổi khiến độ ẩm giảm, đất trở nên khô và thiếu chất dinh dưỡng.

Từ năm 2008 - 2010, các đồn điền dầu cọ chịu trách nhiệm cho gần 60% diện tích rừng bị tàn phá ở Indonesia. Bây giờ, con số này là khoảng 25%, theo nghiên cứu của Đại học Duke (Mỹ). Con số trên không có nghĩa là nạn phá rừng đã giảm. Ngược lại, diện tích rừng bị tàn phá ở Indonesia ngày càng tăng, chủ yếu vì hạn hán.

Dầu cọ được chiết xuất từ quả cây cọ. Ảnh: QZ

Các tập đoàn lớn bao gồm Nestle, Mars, PepsiCo và Unilever đã cam kết chỉ mua dầu cọ từ các công ty không phá rừng. Tuy nhiên, theo một báo cáo của tổ chức phi lợi nhuận Hoà bình xanh (Greenpeace) thực hiện năm 2018 cho thấy, nhiều nhà phân phối dầu cọ cho các công ty nói trên có liên quan đến hoạt động phá rừng ở Indonesia.

Trong những tuần gần đây, Chính phủ Indonesia tuyên bố sẽ truy tố hình sự đối với các công ty dầu cọ đốt rừng. Lực lượng chức năng đã bắt giữ gần 200 người liên quan đến các vụ cháy.

Năm 2015, sau khi cháy rừng khiến hàng trăm nghìn người mắc bệnh và sân bay phải đóng cửa, Chính phủ Indonesia đã tiến hành kiểm tra. Kết quả cho thấy hơn 80% đồn điền dầu cọ ở Indonesia không tuân thủ quy định.

Cơn khát dầu cọ

Việc giảm hay từ bỏ trồng cọ vẫn là vấn đề nan giải khi nhu cầu dầu cọ trên thế giới không ngừng tăng.

Ngày nay, khoảng 70% lượng mỹ phẩm trên thế giới có sử dụng nguyên liệu liên quan đến dầu cọ. Những bệnh dịch trên động vật ngày càng bùng phát mạnh cùng hoạt động của các nhà bảo vệ động vật khiến mỹ phẩm, xà phòng và hàng loạt sản phẩm khác đổi sang dùng nguyên liệu dầu cọ.

Theo thống kê, khoảng 2/3 lượng dầu cọ được dùng trong ngành thực phẩm. Lượng tiêu thụ dầu cọ tại Liên minh châu Âu (EU) tăng gấp ba lần từ năm 1994 đến 2015. Tại Mỹ, Cục quản lý Thực phẩm và Dược phẩm (FDA) cũng buộc các công ty phải đổi chất béo động vật sang dầu cọ để đảm bảo sức khỏe cho người tiêu dùng.

Các nghiên cứu khoa học cho thấy, lượng mỡ cao trong bơ, pho mát và đồ ăn nhanh khiến con người dễ mắc bệnh tim mạch. Do đó, dầu cọ đã được dùng để thay thế chất béo động vật trong thực phẩm tiêu dùng của con người. Độ bùi và chất dầu của cọ tốt cho sức khỏe mà vẫn giữ được hương vị.

Dầu cọ là mặt hàng xuất khẩu đứng đầu của Indonesia. Mùa hè vừa qua, sản lượng xuất khẩu dầu cọ của Indonesia tăng mạnh, chủ yếu do nhu cầu từ Trung Quốc. Do ảnh hưởng bởi dịch tả lợn châu Phi, ngành công nghiệp chăn nuôi Trung Quốc thời gian qua không còn có nhu cầu cao đối với đậu nành để làm thức ăn cho gia súc. Điều này gián tiếp làm tăng nhu cầu đối với dầu cọ từ Indonesia. Trong sáu tháng vừa qua, lượng dầu cọ Trung Quốc nhập khẩu từ Indonesia đã tăng hơn 50%.