Quản lý thuốc lá thế hệ mới: Nên chọn quản lý từng loại hay đồng bộ cùng lúc?

Dù đã xuất hiện từ vài năm qua nhưng ở Việt Nam, thuốc lá thế hệ mới, gồm chủ yếu là thuốc lá điện tử và thuốc lá làm nóng vẫn là sản phẩm chưa được lưu hành chính thức trên thị trường nhưng với nhu cầu rất lớn của người tiêu dùng, các sản phẩm này cần có sự kiểm soát chặt chẽ. Trong đó, đáng chú ý là tình trạng thuốc lá điện tử nhập lậu tràn lan để đáp ứng cho nhu cầu ngày càng tăng. Theo cơ quan Quản lý thị trường, chỉ 6 tháng đầu năm 2023, toàn quốc đã kiểm tra 728 vụ, xử lý 589 vụ, với số tiền xử phạt vi phạm gần 3,1 tỷ đồng.

Đưa thuốc lá thế hệ mới vào quản lý

Quan điểm của Bộ Y tế hiện vẫn là nên cấm toàn bộ các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới. Bộ Công thương lại cho rằng cần kiểm soát thuốc lá thế hệ mới và đang xem xét các phương án quản lý.

Bộ Công thương được kỳ vọng sẽ trình Chính phủ dự thảo chính sách quản lý mang tính toàn diện và đồng bộ theo định hướng của chiến lược quốc gia về giảm thiểu tác hại của thuốc lá, đảm bảo an toàn sức khỏe cho người tiêu dùng, dung hòa quyền lợi với các chủ thể liên quan cũng như tuân theo thông lệ quốc tế và các cam kết của Việt Nam với quốc tế.

Các chuyên gia tại tọa đàm “Khung khổ pháp lý để quản lý thuốc lá thế hệ mới” cho rằng, Việt Nam cũng cần tham khảo kinh nghiệm quốc tế và đánh giá thực trạng của Việt Nam để đưa ra chính sách bao phủ thị trường

Các Ban, Bộ, ngành cũng đã hợp tác với mong muốn đưa thuốc lá thế hệ mới vào khuôn khổ, qua đó, tạo điều kiện để người tiêu dùng được tiếp cận hàng sản phẩm hợp pháp, với chất lượng được kiểm soát, đồng thời đưa ra các quy định phù hợp để hạn chế sự tiếp cận của trẻ vị thành niên.

Tuy nhiên, các chuyên gia cho rằng, Việt Nam cũng cần tham khảo kinh nghiệm quốc tế và đánh giá thực trạng của Việt Nam để có cái nhìn tổng thể, bao quát, toàn diện trước khi đề xuất và ban hành chính sách quản lý phù hợp.

Bộ Công thương dự kiến sẽ trình Chính phủ phương án quản lý thuốc lá thế hệ mới theo hướng tiệm cận nhất với đề xuất cấm thuốc lá thế hệ mới của Bộ Y tế. Bên cạnh đó, Bộ cũng sẽ đưa thuốc lá thế hệ mới vào đối tượng điều chỉnh của của Nghị định thay thế Nghị định số 67/2013/NĐ- CP về kinh doanh thuốc lá.

Với thông tin này, thị trường chưa rõ Bộ Công thương sẽ quản lý thuốc lá thế hệ mới theo phương cách nào, “mở” toàn bộ cho thuốc lá điện tử lẫn thuốc lá làm nóng hay “cấm” toàn bộ, hoặc chỉ “mở” một phần cho cả hai hay chỉ “mở” trước cho thuốc lá làm nóng còn thuốc lá điện tử vẫn “cấm”.

Nếu chỉ chọn “mở” cho thuốc lá làm nóng…

Theo các chuyên gia, nếu chọn cách chỉ mở cửa cho thuốc lá làm nóng sẽ dẫn tới nhiều bất cập và hệ lụy. Thứ nhất, gần 90% số người dùng thuốc lá thế hệ mới ở Việt Nam là sử dụng thuốc lá điện tử và theo khảo sát năm 2020 của Viện Chiến lược và chính sách Y tế (Bộ Y tế), nhu cầu này đã tăng 18 lần. Nếu chỉ cho phép lưu hành thuốc lá làm nóng trước mà bỏ qua thuốc lá điện tử, 90% thị trường thuốc lá thế hệ mới sẽ bị bỏ ngỏ. Như vậy sẽ khó cho các nhà quản lý trong kiểm soát thuốc lá điện tử nhập lậu cũng như càng gia tăng rủi ro cho sức khỏe người dùng. Về phía Nhà nước sẽ bị thất thu thuế và ngân sách từ thuốc lá điện tử.

Thứ hai, việc cấm thuốc lá điện tử là đi ngược lại với tinh thần của các quy định pháp luật hiện hữu của Việt Nam bởi thuốc lá điện tử không nằm trong danh mục hàng hóa bị cấm kinh doanh theo Luật Đầu tư.

Ngoài ra, Tổ chức Hải quan Thế giới (WCO) và Bộ Tài chính đều xếp thuốc lá điện tử và thuốc lá làm nóng vào cùng nhóm HS 2404, khác với phân nhóm HS 2402 của thuốc lá điếu hiện thời. Riêng khoản 1 điều 2 của Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá 2012 thì cho biết, cả thuốc lá làm nóng và thuốc lá điện tử có chứa nicotine đều là thuốc lá và đều thuộc phạm điều chỉnh của Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá.

Vì thế, theo các chuyên gia, cả thuốc lá làm nóng lẫn thuốc lá điện tử cần được đưa vào phạm vi điều chỉnh của Nghị định thay thế Nghị định 67/2013/NĐ-CP về kinh doanh thuốc lá. Không có lý do gì đủ thuyết phục để chỉ mở cửa cho thuốc lá làm nóng trong khi lại cấm thuốc lá điện tử.

Thứ ba, dù không trong danh mục cấm nhưng thực tế thuốc lá thế hệ mới đang lưu thông trên thị trường đều là sản phẩm bất hợp pháp. Vì bất hợp pháp nên các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới này không tuân theo các tiêu chuẩn chất lượng nào, có thể cho phép người dùng điều chỉnh dung lượng và pha trộn các chất khác hoặc sử dụng trái mục đích ban đầu của nhà sản xuất. Hệ quả là người dùng dễ gặp rủi ro về sức khỏe.

Thuốc lá điện tử nhập lậu được bày bán tràn lan để đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng của người dùng

Thuốc lá điện tử có hai loại: hệ thống đóng và hệ thống mở. Thuốc lá điện tử hệ thống đóng có chứa nicotin được sản xuất theo các tiêu chuẩn nghiêm ngặt, có tính an toàn, phù hợp với quy chuẩn hoặc tiêu chuẩn quốc gia với đầu chứa dung dịch được đóng kín và nhà bán lẻ, người dùng không thể thêm bớt, điều chỉnh dung dịch thì thuốc lá điện tử thiết kế mở lại trái ngược.

Các chuyên gia đã kiến nghị, nếu quản lý thuốc lá thế hệ mới thì nên cho phép lưu hành thuốc lá điện tử hệ thống đóng có chứa nicotin và thuốc lá làm nóng. Hai loại sản phẩm này đều có đặc tính kỹ thuật tương đồng nhau, đều nằm trong cùng phân nhóm sản phẩm thuốc lá không có quá trình đốt cháy, cả hai đều có sử dụng hương liệu, đều phù hợp với định nghĩa của sản phẩm thuốc lá theo Luật Phòng, chống tác hại thuốc lá 2012, nên cần được cho phép lưu hành cùng lúc, tạo sự đồng bộ trong quản lý, giúp Chính phủ đánh giá được tác động kinh tế - xã hội để xây dựng các chính sách phù hợp nhất và áp dụng lâu dài, tránh sự phân biệt đối xử ngay từ giai đoạn thiết kế chính sách.