Nâng cao hiệu quả phòng, chống thiên tai khu vực miền Trung

Công tác phòng chống thiên tai gặp khó khăn do địa hình phức tạp

Miền Trung là dải đất hẹp, phần lớn diện tích nằm ở sườn phía Đông dốc đứng ở dãy Trường Sơn, đồng bằng ven biển bị chia cắt bởi những dãy núi ngang nhô ra sát biển. Do điều kiện địa hình, khí hậu cùng cơ chế hoàn lưu khí quyển, hằng năm miền Trung phải hứng chịu nhiều trận bão, áp thấp nhiệt đới, mưa to và rất to trên diện rộng, kéo dài nhiều ngày làm ngập lụt hàng trăm làng mạc, gây thiệt hại to lớn về người và của cho nhân dân địa phương. Liên tiếp trong các năm gần đây, thiên tai xảy ra ở miền Trung càng thường xuyên hơn, trầm trọng hơn, mức độ tàn phá càng cao hơn.

Khu vực miền Trung và Tây Nguyên (từ Quảng Bình - Bình Thuận) với đặc điểm địa hình chiều ngang hẹp, chia cắt mạnh và biến đổi nhanh từ Tây sang Đông (từ núi đến vùng trung du, đồng bằng ven biển nhỏ hẹp và biển). Dải ven biển bao gồm nhiều bãi cát, cồn cát lớn và các đầm phá. Đây là khu vực có mạng lưới sông suối lớn, mật độ sông suối cao, chỉ tính các sông có độ dài trên 10km đã có tới 740 sông.

Tuy nhiên, các sông đa số ngắn và dốc, lưu vực chủ yếu là đồi núi, các cửa sông hẹp, nông, thường xuyên bị bồi lấp, nên khi có mưa lớn ở thượng nguồn thì nước tập trung nhanh về hạ lưu gây ngập lụt vùng đồng bằng. Trong khu vực bao gồm 7 hệ thống sông lớn với nhiều hồ chứa trong quy trình liên hồ, bao gồm: sông Hương, Vu Gia - Thu Bồn, Trà Khúc, Kon - Hà Thanh, Ba, Sê San, Srepok.

Khí hậu vùng duyên hải miền Trung khá khắc nghiệt, biến động khí hậu mạnh, mùa khô hạn (chủ yếu từ tháng 3 đến tháng 8 hằng năm) chịu ảnh hưởng của gió Tây Nam khô nóng gây hạn hán, xâm nhập mặn; mùa mưa bão (chủ yếu từ tháng 9 đến tháng 11 hằng năm) chịu ảnh hưởng của gió mùa Đông Bắc, thường có bão và mưa lớn gây ngập lụt, lũ quét và sạt lở đất.

Khí hậu ở Tây Nguyên được chia làm hai mùa rõ rệt: mùa mưa từ tháng 5 đến hết tháng 10 và mùa khô từ tháng 11 đến tháng 4 năm sau. Mùa khô nóng hạn, thiếu nước trầm trọng, mùa mưa nóng ẩm, tập trung 85-90% lượng mưa của cả năm.

Khu vực miền Trung ngày càng diễn ra phức tạp, trái quy luật tự nhiên đã tác động mạnh và ảnh hưởng sâu rộng đến đời sống, sản xuất của người dân.

Các trung tâm kinh tế, du lịch, công nghiệp, dân cư đông đúc tập trung chính ở khu vực ven biển. Hiện nhiều khu kinh tế, khu công nghiệp… đang được phát triển dọc ven biển miền Trung: khu kinh tế mở Chu Lai (Quảng Nam), khu nhà máy hóa dầu Dung Quất (Quảng Ngãi)… đang là những vùng kinh tế trọng điểm của khu vực và của cả nước. Bên cạnh đó, du lịch biển đang phát triển mạnh, hằng năm thu hút hàng triệu khách du lịch trong và ngoài nước. Ngoài ra, đây là khu vực tập trung với trên 50.000 tàu thuyền đánh bắt xa bờ và nuôi trồng thủy sản lớn nhất cả nước.

Cơ sở hạ tầng thiết yếu phục vụ công tác phòng, chống thiên tai gồm hệ thống đê sông, đê biển, hồ chứa, các công trình thủy lợi, khu neo đậu tàu thuyền, hậu cần nghề cá và đường cứu hộ, cứu nạn,… đã từng bước được đầu tư xây dựng và phát huy hiệu quả, tuy nhiên còn chưa đáp ứng được so với thực tiễn.

Từ cuối năm 2014 đến nay, hiện tượng El Nino mạnh, kéo dài nhất trong lịch sử, nền nhiệt độ tăng cao, lượng mưa và dòng chảy thiếu hụt. Hạn hán, xâm nhập mặn đã xảy ra gay gắt, gây thiệt hại nặng nề, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sản xuất và đời sống nhân dân tại 8 tỉnh khu vực Nam Trung Bộ và Tây Nguyên.

Biến đổi khí hậu ngày càng cực đoan gây nhiều thách thức lớn

Biến đổi khí hậu ngày càng cực đoan, cùng với đặc điểm địa hình khu vực bị chia cắt mạnh, sông ngắn, dốc, rừng đầu nguồn bị suy giảm,… đã và đang đặt ra những thách thức mới, khó lường, khó chủ động trong các tình huống thiên tai lớn, bất ngờ.

Đó cũng là nguyên nhân dẫn đến phương án phòng chống mưa lũ tại các địa phương không còn phù hợp, cộng đồng, doanh nghiệp và chính quyền các cấp gặp nhiều khó khăn, bị động khi có tình huống thiên tai xảy ra. Thiệt hại về người vẫn còn lớn, nhất là do mưa lũ, nguyên chính vẫn do một số bộ phận người dân, chính quyền địa phương còn chủ quan, thiếu kỹ năng ứng phó.

Hiện nay, chưa có cơ quan chuyên trách với các phòng tham mưu chuyên sâu tại cấp tỉnh, cán bộ chuyên trách cấp huyện, cấp xã dẫn đến chủ quan, không đủ khả năng triển khai toàn diện Luật Phòng, chống thiên tai mà hầu như chỉ tập trung vào thời điểm chỉ đạo ứng phó trong tình huống thiên tai và một số công việc khắc phục hậu quả cấp bách, nên thiếu tính ổn định, lâu dài và bền vững.

Công tác khắc phục hậu quả thiên tai tại các địa phương còn chậm, mới chỉ tập trung vào khắc phục bước đầu hạ tầng và phục hồi sản xuất nông nghiệp

Công nghệ dự báo về mưa lũ tại các vùng địa hình phức tạp, chia cắt còn nhiều hạn chế, chưa kịp thời, trong khi yêu cầu ngày càng phải chính xác để phục vụ hiệu quả cho công tác chỉ đạo điều hành phòng, chống thiên tai.

Công tác khắc phục hậu quả thiên tai chậm, mới chỉ tập trung vào khắc phục bước đầu hạ tầng và phục hồi sản xuất nông nghiệp. Sản xuất nông nghiệp, nuôi trồng thủy sản thiếu quy hoạch, nhỏ lẻ. Khả năng chống chịu của cơ sở hạ tầng trước thiên tai còn thấp, nhất là hệ thống đê điều, hồ chứa nước, khu neo đậu tàu thuyền và hoạt động đánh bắt, nuôi trồng thủy sản.

Vì vậy, trước mắt, cần tập trung vào những giải pháp cấp bách do thiên tai liên tục diễn ra hằng năm. Tập trung nguồn lực khắc phục cấp bách hậu quả mưa lũ, khẩn trương ổn định dân cư vùng ảnh hưởng thiên tai, nhất là các hộ dân phải di dời. Sửa chữa khẩn cấp công trình đê điều, hồ đập, vị trí trọng điểm xung yếu để sẵn sàng chống chịu khi mưa lũ lớn xảy ra.

Nâng cao năng lực dự báo, cảnh báo, thông tin, truyền thông về thời tiết, thiên tai nhất là mưa lớn theo hình thức nhà nước và Nhân dân cùng làm. Tăng cường công tác quan trắc chuyên ngành, theo dõi, giám sát cung cấp thông tin phòng chống thiên tai. Tăng cường quản lý tàu thuyền và các hoạt động trên biển, trong đó tập trung quản lý việc ra khơi, kỹ thuật neo đậu đảm bảo an toàn tại các khu tránh trú và quản lý các tàu vận tải, tàu vãng lai khi có bão, áp thấp nhiệt đới trên Biển Đông.

Đặc biệt là phải kiện toàn cơ quan phòng, chống thiên tai cấp tỉnh theo hướng chuyên trách trên cơ sở sắp xếp lại bộ máy, không làm tăng biên chế. Củng cố trung tâm chỉ đạo, chỉ huy phòng, chống thiên tai của Trung ương, vùng và cấp tỉnh. Điều chỉnh, bổ sung một số cơ chế chính sách văn bản quy phạm pháp luật để nâng cao năng lực cơ quan phòng, chống thiên tai, huy động sự tham gia của cộng đồng, phối kết hợp giữa các bộ, ngành địa phương, lồng ghép công tác phòng, chống thiên tai trong các hoạt động của xã hội, hình thức khen thưởng, kỷ luật phù hợp...