Đầu tiên là các quy định lỗi thời. Các luật và chính sách không được cập nhật để phản ánh thực tế hiện tại có thể dẫn đến sự kém hiệu quả, vì chúng có thể không còn phù hợp với những thay đổi về xã hội, kinh tế hoặc công nghệ.

Một ví dụ điển hình về các quy định lỗi thời gây ra nghẽn thể chế là quy định về điều kiện sản xuất và kinh doanh tại Việt Nam trong lĩnh vực công nghệ và dịch vụ số.

Cụ thể, nhiều quy định trong các ngành công nghệ, như việc cấp phép kinh doanh trong lĩnh vực fintech (công nghệ tài chính) và dịch vụ nền tảng số, vẫn dựa trên các luật từ hàng chục năm trước, khi internet và công nghệ số chưa phát triển như hiện nay. Những quy định này thiếu các điều khoản phù hợp với đặc thù của kinh tế số, tạo ra rào cản cho các doanh nghiệp công nghệ.

Hệ quả là các doanh nghiệp công nghệ gặp khó khăn trong việc xin cấp phép và thực hiện các hoạt động kinh doanh do phải tuân thủ các quy định không còn phù hợp.

Thứ hai là bộ máy và quy trình hành chính quá phức tạp. Sự chồng chéo trong quản lý và các quy trình phê duyệt phức tạp tạo ra sự chậm trễ, khiến cho việc phản hồi nhanh chóng và hiệu quả trước những nhu cầu cấp bách trở nên khó khăn hơn.

Một ví dụ điển hình về bộ máy hành chính phức tạp gây nghẽn thể chế là quy trình phê duyệt các dự án đầu tư xây dựng tại Việt Nam.

Cụ thể, để thực hiện một dự án đầu tư xây dựng, doanh nghiệp phải qua nhiều khâu phê duyệt từ các cơ quan khác nhau như Bộ Kế hoạch và Đầu tư, Bộ Tài nguyên và Môi trường, Bộ Xây dựng, Bộ Công an… cùng các cơ quan địa phương. Mỗi bước phê duyệt lại bao gồm nhiều quy trình nhỏ lẻ, yêu cầu hàng chục loại giấy phép và tài liệu khác nhau.

Hệ quả là doanh nghiệp phải mất nhiều thời gian chờ đợi để hoàn tất các thủ tục. Mỗi bước đòi hỏi thời gian thẩm định và phê duyệt khác nhau, dẫn đến dự án bị trì hoãn, làm tăng chi phí đầu tư và giảm tính hiệu quả. Quá trình xin cấp phép kéo dài buộc các nhà đầu tư phải chịu thêm chi phí quản lý, hành chính, và lãi vay trong thời gian chờ đợi, từ đó làm tăng tổng chi phí dự án.

Thứ ba là sự thiếu phối hợp giữa các cơ quan. Khi các cơ quan nhà nước không hợp tác hiệu quả, các nỗ lực của họ có thể bị trùng lặp, mâu thuẫn hoặc phản tác dụng, dẫn đến sự phân mảnh và kém hiệu quả trong hoạt động.

Một ví dụ điển hình về thiếu phối hợp hiệu quả giữa các cơ quan gây nghẽn thể chếlàdự án đường sắt đô thị tại Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh.

Cụ thể, các dự án đường sắt đô thị ở cả Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh, gồm tuyến Cát Linh - Hà Đông (Hà Nội) và Bến Thành - Suối Tiên (TP. Hồ Chí Minh), đã gặp rất nhiều khó khăn do sự thiếu phối hợp giữa các cơ quan từ trung ương đến địa phương và các bộ ngành liên quan như Bộ Giao thông Vận tải, Bộ Tài chính, Bộ Kế hoạch và Đầu tư.

Sự phối hợp kém giữa các cơ quan dẫn đến việc không đồng bộ trong quản lý tiến độ thi công, điều chỉnh vốn và giải phóng mặt bằng. Các bên phải chờ nhau xử lý từng khâu một, gây chậm trễ kéo dài hàng chục năm.

Thứ tư là khung pháp lý cứng nhắc. Các quy định nghiêm ngặt, không linh hoạt và không có điều chỉnh phù hợp cho từng trường hợp cụ thể có thể cản trở sự đổi mới và hạn chế các giải pháp cho các vấn đề độc đáo hoặc mới phát sinh.

Một ví dụ điển hình về khung pháp lý cứng nhắc gây nghẽn thể chế là các quy định liên quan đến đất đai và giải phóng mặt bằng tại Việt Nam.

Cụ thể, Luật Đất đai hiện tại quy định chặt chẽ về quyền sử dụng đất, quy trình đền bù và tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất, nhưng lại thiếu linh hoạt trong các trường hợp đặc thù. Điều này gây ra nhiều khó khăn cho các dự án phát triển hạ tầng, đặc biệt là các dự án quy mô lớn như xây dựng đường cao tốc, khu công nghiệp và khu đô thị mới.

Quy trình giải phóng mặt bằng thường bị kéo dài do các quy định đền bù và tái định cư không linh hoạt, gây khó khăn trong việc thỏa thuận với người dân. Điều này khiến tiến độ của các dự án bị chậm lại, làm ảnh hưởng đến kế hoạch phát triển hạ tầng.

khung pháp lý cứng nhắc về đất đai buộc chính quyền địa phương phải tuân thủ các quy trình đền bù phức tạp, dẫn đến việc chi phí cho công tác giải phóng mặt bằng tăng lên, gây lãng phí ngân sách và làm giảm hiệu quả đầu tư.

Thứ năm là thiếu minh bạch và trách nhiệm giải trình. Thiếu cơ chế minh bạch và trách nhiệm giải trình có thể khiến các tổ chức công vận hành theo cách không hiệu quả hoặc có tham nhũng, làm chậm tiến độ và giảm lòng tin.

Một ví dụ nổi bật về thiếu minh bạch và trách nhiệm giải trình gâynghẽn thể chế là tình trạng quản lý và sử dụng ngân sách công tại một số dự án đầu tư công lớn.

Cụ thể, trong nhiều dự án đầu tư công, như các dự án đường cao tốc hoặc bệnh viện công quy mô lớn, thường xảy ra tình trạng thiếu minh bạch về việc sử dụng nguồn vốn và thiếu trách nhiệm giải trình từ phía các đơn vị thực hiện. Điều này có thể bao gồm chi phí vượt dự toán, không rõ ràng trong các hạng mục chi phí hoặc phân bổ ngân sách thiếu hợp lý.

Hệ quả là khi thông tin về ngân sách và tiến độ sử dụng vốn không được công khai minh bạch, nguy cơ lãng phí hoặc thậm chí tham nhũng sẽ tăng cao. Việc sử dụng nguồn lực không hiệu quả gây thiệt hại cho ngân sách quốc gia và làm giảm hiệu quả của các dự án công cộng.

Thiếu trách nhiệm giải trình khiến quá trình phê duyệt và giám sát dự án gặp khó khăn, vì không có căn cứ rõ ràng để kiểm tra và đánh giá hiệu quả sử dụng ngân sách. Điều này dẫn đến chậm trễ trong việc hoàn thành dự án và ảnh hưởng đến các bên liên quan, đặc biệt là người dân thụ hưởng các công trình công cộng.

Thứ sáu là thiếu nguồn lực và năng lực. Thiếu nhân sự được đào tạo, công nghệ hiện đại hoặc kinh phí cần thiết có thể hạn chế nghiêm trọng khả năng của một cơ quan trong việc thực hiện và áp dụng chính sách một cách hiệu quả. Đây là một nguyên nhân quá rõ, nên, có lẽ, không cần phải đưa ra ví dụ để chứng minh.

Thứ bảy là sự kháng cự với thay đổi. Sự trì trệ trong hệ thống, nơi có sự không sẵn lòng thích ứng với các phương pháp mới hoặc cải tiến các quy trình hiện có, thường dẫn đến nghẽn thể chế, đặc biệt là trong các tổ chức kháng cự với cải cách.

Một ví dụ điển hình về sự kháng cự với thay đổi gây ra nghẽn thể chếlàtình trạngchậm trễ trong cải cách thủ tục hành chính và áp dụng chuyển đổi số trong cơ quan nhà nước tại Việt Nam.

Cụ thể, mặc dù Chính phủ đã có chủ trương đẩy mạnh chuyển đổi số và cải cách hành chính để tăng cường hiệu quả và minh bạch, nhiều cơ quan và đơn vị vẫn tỏ ra thụ động hoặc chậm chạp trong việc áp dụng công nghệ và đơn giản hóa thủ tục. Nguyên nhân chủ yếu đến từ tâm lý ngại thay đổi, lo ngại về sự giám sát chặt chẽ hơn qua các hệ thống số hóa và thói quen làm việc truyền thống.

Hệ quả là các cơ quan nhà nước chậm áp dụng công nghệ số và quy trình mới, dẫn đến việc giải quyết hồ sơ và thủ tục cho người dân và doanh nghiệp bị kéo dài, gây bất tiện và tốn kém thời gian, chi phí.