Trước khi có cuộc chuyển mình lịch sử năm 2008, Thủ đô Hà Nội đã có ba lần điều chỉnh địa giới nhưng cuộc điều chỉnh mở rộng địa giới hành chính này là lớn nhất trong lịch sử hình thành và phát triển Thủ đô.

Nghị quyết 15-NQ/TW ngày 15 tháng 12 năm 2000 của Bộ Chính trị (khóa VIII) đã khẳng định vai trò và vị thế của Thủ đô Hà Nội: "Là trái tim của cả nước, đầu não chính trị - hành chính quốc gia, trung tâm lớn về văn hoá, khoa học, giáo dục, kinh tế và giao dịch quốc tế, Thủ đô Hà Nội có vinh dự lớn, đồng thời có trách nhiệm hết sức nặng nề".

Nghị quyết chỉ rõ: "Trong 10 năm tới, gắn với chuẩn bị kỷ niệm 1.000 năm Thăng Long - Hà Nội, thành phố phải phát triển kinh tế - khoa học công nghệ - văn hoá - xã hội toàn diện, bền vững; bảo đảm xây dựng về cơ bản nền tảng vật chất - kỹ thuật và xã hội của Thủ đô xã hội chủ nghĩa giàu đẹp, văn minh, thanh lịch, hiện đại, đậm đà bản sắc ngàn năm văn hiến, nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của Nhân dân; phấn đấu trở thành một trung tâm ngày càng có uy tín ở khu vực, xứng đáng với danh hiệu Thủ đô anh hùng".

Pháp lệnh Thủ đô số 29/2000/PL-UBTVQH10 ngày 28 tháng 12 năm 2000 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã xác định: "Xây dựng, phát triển Hà Nội - Thủ đô nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam, trái tim của cả nước ngày càng giàu đẹp, văn minh, hiện đại; kế thừa và phát huy truyền thống lịch sử ngàn năm văn hiến Thăng Long - Hà Nội, góp phần xây dựng đất nước đàng hoàng hơn, to đẹp hơn", đồng thời cũng khẳng định: "Thủ đô Hà Nội là trung tâm đầu não chính trị - hành chính quốc gia, trung tâm lớn về văn hóa, khoa học, giáo dục, kinh tế và giao dịch quốc tế của cả nước".

Trước những vai trò, chức năng của Thủ đô được chỉ ra tại Nghị quyết 15 của Bộ Chính trị và Pháp lệnh Thủ đô của Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Hà Nội đòi hỏi cần được xây dựng và phát triển trong một không gian đủ lớn. Sau quá trình nghiên cứu công phu và khoa học, Hội nghị Trung ương lần thứ 6 (khóa X), tháng 1/2008, đã đồng ý chủ trương mở rộng địa giới hành chính Thủ đô Hà Nội. Chưa đầy nửa năm sau, ngày 19/5/2008, tại kỳ họp thứ ba, Quốc hội khóa XII, Nghị quyết về điều chỉnh địa giới hành chính thành phố Hà Nội và một số tỉnh liên quan được thông với 92,9% số phiếu tán thành.

Với việc mở rộng này, Hà Nội đã thu về toàn bộ tỉnh Hà Tây, huyện Mê Linh (Vĩnh Phúc) và 4 xã Đông Xuân, Tiến Xuân, Yên Bình, Yên Trung thuộc huyện Lương Sơn, tỉnh Hòa Bình; mở rộng diện tích thành phố lên 3.328,89km² (gấp 3 lần trước đó) với dân số hơn 6,2 triệu người, gồm 29 quận, huyện, thị xã và 577 xã, phường, thị trấn.

Phát biểu tại cuộc họp HĐND TP Hà Nội (hợp nhất) ngày 1/8/2008, Chủ tịch Quốc hội (nay là Tổng Bí thư) Nguyễn Phú Trọng nhấn mạnh, trong lịch sử phát triển, Thăng Long - Hà Nội đã có nhiều lần thay đổi, điều chỉnh địa giới hành chính nhưng đây là lần điều chỉnh mở rộng với quy mô lớn nhất, mang tính lịch sử, có tầm nhìn xa. Với diện mạo mới, Hà Nội sẽ có nhiều điều kiện thuận lợi để phát triển ...

Theo TS Nguyễn Minh Phong - Nguyên Trưởng Phòng nghiên cứu kinh tế, Viện Nghiên cứu phát triển kinh tế - xã hội Hà Nội, sự mở rộng Hà Nội khi ấy có ý nghĩa quan trọng nhất cả về lượng và chất so với bất kỳ sự điều chỉnh nào trước đó về địa giới Thủ đô, mang lại cho Hà Nội những cơ hội và động lực phát triển mới như: Tiềm năng đất đai tốt hơn cho phát triển kinh tế - xã hội, đô thị; nguồn lực con người dồi dào hơn; cơ hội cải thiện cơ cấu kinh tế theo hướng đa dạng, hiện đại và hiệu quả hơn; tiềm lực vượt trội về các di sản văn hóa. Hà Nội mở rộng cũng có thị trường rộng lớn hơn, có tính bổ sung, liên kết, hoàn chỉnh và hấp dẫn hơn.

Để đi đến được với kết quả ấy, đã có không ít ý kiến bày tỏ băn khoăn, lo ngại, thậm chí có người không đồng tình. Một loạt câu hỏi được đặt ra khi đó: Sau khi mở rộng, năng lực tổ chức, quản lý, điều hành của TP Hà Nội liệu có đảm đương được khối lượng công việc mới mẻ, to lớn, trên một địa bàn đông dân cư, diện tích lớn, đa dạng về văn hóa hay không? Sau khi hợp nhất, việc đoàn kết, thống nhất, chung tay thực hiện nhiệm vụ đặt ra liệu có đáp ứng được yêu cầu? Sự gắn kết để tiếp tục bảo tồn, phát huy truyền thống văn hóa của các địa phương sẽ diễn ra như thế nào? Hay có ý kiến lo ngại thực trạng Hà Nội khi đó chưa phải đã khá giả, mở rộng địa giới lại phải “gánh” thêm một số xã, huyện của địa phương khác…

Tại Kỳ họp thứ ba, Quốc hội khóa XII, hơn 30 đại biểu, trong đó có 6 thành viên Chính phủ đã đồng loạt đăng đàn thảo luận về Đề án mở rộng Hà Nội khiến phiên họp Quốc hội trở nên sôi động nhất kể từ đầu kỳ họp. Các đại biểu cho rằng, mở rộng Thủ đô là việc hết sức quan trọng, một việc mang tầm vóc lịch sử, Quốc hội cần hết sức cân nhắc và phải chịu trách nhiệm trước lịch sử về quyết định lần này.

Đáp lại những băn khoăn ấy, ngay sau khi có Nghị quyết số 15 của Quốc hội, Thành ủy và chính quyền TP đã tập trung sức lãnh đạo, chỉ đạo thực hiện tốt 5 nhiệm vụ trọng tâm: Đẩy mạnh cải cách hành chính; chấn chỉnh trật tự, kỷ cương trong lĩnh vực xây dựng và quản lý đô thị; đẩy mạnh việc thực hiện chủ trương xã hội hóa; tăng cường đấu tranh phòng, chống tham nhũng, thực hành tiết kiệm, chống lãng phí; nâng cao chất lượng công tác tiếp dân và giải quyết đơn, thư khiếu nại, tố cáo của công dân. Đồng thời, thực hiện tốt hai khâu đột phá về công tác cán bộ và cải cách hành chính.

Từ Nghị quyết của Quốc hội, các bước tiếp theo như xây dựng các đồ án quy hoạch phân khu, xây dựng chi tiết trên địa bàn toàn thành phố được khởi động. Hà Nội chính thức bắt tay xây dựng mô hình đô thị trung tâm với 5 đô thị vệ tinh, được kết nối bằng hệ thống giao thông đường vành đai, kết hợp các trục hướng tâm có mối liên kết với hệ thống giao thông Vùng và quốc gia. Một hành lang xanh với 70% diện tích đất tự nhiên được đưa vào lộ trình thực hiện.

Đến nay, các đồ án quy hoạch chung được UBND TP phê duyệt đã phủ kín 100%, tạo cơ sở cho hàng loạt bước phát triển mang tính đột phá. Hệ thống giao thông khung không ngừng mở rộng, cùng với đường vành đai 2, vành đai 2,5, các đường vành đai 3 và 4 đang dần hình thành kết nối Hà Nội với các Vùng Thủ đô và trọng điểm kinh tế phía Bắc. Nhiều tiềm năng như bất động sản được đánh thức, quỹ đất cho phát triển được tối ưu hóa. Đã có 22 triệu m² quỹ nhà ở mới được tạo lập, góp phần giãn dân ra khỏi nội đô, đưa diện tích bình quân nhà ở đạt 26,1 m²/người.

Kinh tế Thủ đô giữ vị trí đầu tàu và là động lực phát triển Vùng kinh tế trọng điểm Bắc Bộ và ngày càng đóng vai trò quan trọng đối với kinh tế của cả nước.

Tổng sản phẩm trên địa bàn (GRDP) giai đoạn 2008 - 2010 (theo quy mô chưa thay đổi) đạt 9,68%/năm. Giai đoạn 2011 - 2022 (theo quy mô GRDP điều chỉnh) GRDP tăng bình quân 6,67%/năm. Năng suất, chất lượng, hiệu quả và sức cạnh tranh được cải thiện, năng suất lao động năm 2022 đạt 291,3 triệu đồng/lao động, gấp 2,34 lần năm 2011 (124,5 triệu đồng/lao động) và gấp 1,6 lần bình quân cả nước (181,1 triệu đồng/lao động); tốc độ tăng trung bình giai đoạn 2012 - 2022 đạt 5,24%. Thu ngân sách Nhà nước trên địa bàn từ 2008 đến nay đều hoàn thành và vượt dự toán thu được Trung ương giao.

Du lịch được chú trọng phát triển, dần trở thành ngành kinh tế mũi nhọn, được xếp hạng trong nhóm 10 thành phố có tăng trưởng du lịch nhanh nhất thế giới, đứng thứ 15 trong danh sách 25 điểm đến du lịch phổ biến nhất trên thế giới.

Diện mạo nông thôn đổi thay tích cực theo hướng ngày một văn minh, hiện đại, các giá trị bản sắc văn hóa truyền thống vẫn được lưu giữ và phát huy. Đến nay, đã có 17/18 huyện, thị xã đạt chuẩn Nông thôn mới; 382/382 (100%) xã đạt chuẩn Nông thôn mới; 111 xã đạt chuẩn Nông thôn mới nâng cao và 20 xã đạt chuẩn Nông thôn mới kiểu mẫu.

Những năm qua, công tác dân tộc và thực hiện chính sách dân tộc, trong đó có lĩnh vực giáo dục được TP Hà Nội đặc biệt quan tâm.

Nhiều địa phương vùng đồng bào dân tộc thiểu số sau khi hợp nhất đã có điện, đường làng, ngõ xóm ngày càng sáng, xanh, sạch đẹp hơn. Văn hóa các vùng sau hợp nhất có sự giao lưu, bổ sung cho nhau. Hà Nội là địa phương đầu tiên trong cả nước hoàn thành tổng kiểm kê, đánh giá, phân loại di tích và bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể với 5.922 di tích và 1.793 di sản văn hóa phi vật thể. Các mô hình làng văn hóa, thôn, tổ dân phố văn hóa, gia đình văn hóa dần đi vào thực chất.

Nhiều năm liền Hà Nội dẫn đầu cả nước về quy mô, mạng lưới trường lớp, chất lượng giáo dục mũi nhọn. Lĩnh vực khoa học và công nghệ được quan tâm đầu tư phát triển. An sinh xã hội được đảm bảo, phúc lợi xã hội và chất lượng cuộc sống của người dân được nâng cao. Từ năm 2018 không còn xã, thôn trong diện đặc biệt khó khăn.

Hà Nội thực hiện đột phá về phát triển đồng bộ, hiện đại kết cấu hạ tầng, nhất là hệ thống đường vành đai, trục hướng tâm, cầu đường bộ, gắn với nâng cao năng lực vận tải hành khách công cộng và hạ tầng xã hội. Hoàn thành một số công trình giao thông trọng điểm, cấp bách trên địa bàn. Đặc biệt, vừa qua, cùng với các tỉnh liên quan, Hà Nội đã khởi công Dự án đường Vành đai 4 -Vùng Thủ đô Hà Nội.

(Còn nữa)